လိက်စံၚ် မူသ္ဇိုၚ်ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်
ဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵုသၞောတ်ဖေတ်ဒရာ
မကလိဂွံနူ ပေဲါကၠဳပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကောန်ဂကူမန် (အလန်ပထမ)
မကၠောန်ဗဒှ်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၈၊ ဂိတုမေ ၅ စဵုစိုပ် ဂိတုမေ ရ
ဋ္ဌာန – ဍုၚ်ရေဝ်၊ တွဵုးရးဍုၚ်မန်
ပရူပရာပါလုပ် ပ္ဍဲကဵုလိ်က်စံၚ်ဂမၠိုၚ်
• နိဒါန်
• တၚ်ပ္တဝ်က္ဍိုပ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကောန်ဂကူမန်
• တၚ်ရန်တၟံလိက်စံၚ် ပ္ဍဲကဵုကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်
• တၚ်ဒုၚ်သ္ဇိုၚ် နွံပၟိက်ကဵုပရေၚ်ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ
• မူဒုၚ်သ္ဇိုၚ် ပ္ဍဲအရာဒက်ပတန် သၞောတ်ဖေတ်ဒရာ
• နိဂီု
လိက်စံၚ် “ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်”
မက္လိဂွံနူ ပေါဲသဳကၠဳပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကောန်ဂကူမန် (အလန်ပထမ)
နိဒါန်
ကောန်ဂကူမန်ဝွံ နကဵုလဟီု အ္စာတၠပညာဝၚ်ဂမၠိုၚ်တအ်သ္ဂးလဝ်မ္ဂး နူကဵုသၞာံဂၠိုၚ်ကဵုလ္ၚီတုဲကၠုၚ်တေံ မဒှ် ဂကူကေၚ်ဖျေံလဝ်သ္ဇိုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲဏံရ။ ဂကူမန်ဝွံ နူကဵုကၠာကျာ်တြဲဟွံက္တဵုဒှ်ဏီတေံ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာသ္ကုတ်လ္ပာ်သၠုၚ်ကျာ်ဂှ် ဒက်ပ္တန်ကၠုၚ်လဝ်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ်တုဲ အုပ်ဓုပ်ကၠုၚ်ဍုၚ် နကဵုသၟိၚ်ဨကရာဇ်ရ။ ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံ (သဓီု) ကဵု ဍုၚ်ဟံသာဝတဳ ဂှ် နူကဵုသၟိၚ်ဨကရာဇ်မန်အဆက်ဆက်အ် ပ္ကၚ်ရၚ်အုပ်ဓုပ်ကၠုၚ်လဝ်ရ။
ကောန်ဂကူမန်ဝွံ မွဲဒမြိပ်ပ္ၚံက်ဗလးၜဳမုဟ်တၟံဂှ် ကေၚ်ဖျေံကၠုၚ်သ္ဇိုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ ဍုၚ်အိန္ဒိယသ္ကုတ်သၠုၚ်ကျာကီု တ္ကအ်သဳရဳလၚ်္ကာကီု နကဵုဂၠံၚ်တရဴဍာ်ဂှ် ပရေၚ်ဆက်စၠောံနွံတုဲ စပ်ကဵုပရေၚ်ဗုဒ္ဓဘာသာဂှ်လေဝ်ကီု စပ်ကဵုပရေၚ် ယေန်သၞောၚ်လေဝ်ကီု အဆက်အစပ်နွံကၠုၚ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ကောန်ဂကူမန်ဂှ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်လတူပရေၚ်ဗုဒ္ဓဘာသာကဵု ပရၚ်ပိဋိကတ်ပိဂှ်တုဲ ဂွံကၠုၚ်သီုလိက်ပတ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဟီုဂွံရ။ ဂကူမန်ဝွံစပ်ကဵုထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာဂှ် ဆၜိုတ် ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာသၟးဟွံက သီုကဵုကၟိန်ဍုၚ်ဗၟံက်သၠုၚ်ကျာ (ဍုၚ်သ္ကုတ်ဒိုဟ်ရးအဂၞဲ) တအ် ပြးဇးစိုပ်ကၠုၚ်ရ။ ဂကူမန်တအ်ဝွံ နကဵုဝၚ်မ္ဂး ဒၟံၚ်ကၠုၚ်ဂကူဗွဲမသၠးပွးတုဲ ဒက်ပ္တန်ကၠုၚ်ဍုၚ်ရးနိဂီုရ။ ဆဂးဂှ် ပရေၚ်ပြိုၚ်ပ္ကာန်အကြာသၟိၚ်ဨကရာဇ်မန်ကဵု သၟိၚ်ဗၟာပဒေသရာဇ်တအ်နွံကၠုၚ်တုဲဂှ် ဒးဒုၚ်ကျကၠုၚ်ဍုၚ်ကုသၟဝ်တဲ (အနဝ်ရထာ၊ ဖယျေအ်နံၚ်၊ အလံၚ်ဖယျာ) တအ် အဆက်က်ရ။
ကာလ ၁၇၅၇ သၞာံဂှ် ဍုၚ်ရာဇာဌာနဳဟံသာဝတဳလက္ကရဴအိုတ် အခိၚ်ဒးဒုၚ်ကျကၠုၚ်ကဵု သၟိၚ်အလံၚ်ဖယျာဂှ် ဂကူမန်လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂၠၚ် ဒးဒဴလလဴစိုပ်အာဍုၚ်သေံ (Thailand) အိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူကဵုဂှ်တုုဲ ဂကူမန် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် တန်တဴအောန်စှေ်အာ တၟာဂလိုၚ်ရ။
အဆက်ဂှ် ပေါဲပၞာန်အေၚ်္ဂလိက် – ဗၟာ အလန်ပထမတုဲဂှ် ဂကူမန်တအ်ဝွံ နူသၟဝ်တဲဗၟာဂှ် ဒးမံၚ်သၟဝ်တဲ အေၚ်္ဂလိက်တအ်ပၠန်ရ။ ပ္ဍဲကဵုအခိၚ်ဒစဵုဒစးဒၟံၚ် ကဵုလဵုနဳအေၚ်္ဂလိက်တအ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵုကောန်ဂကူဒပ်ပံၚ်ကောံဂမၠိုၚ်ဂှ် ညးမဒှ်က္ဍိုပ်က္ကိုပ်ကောန်ဂကူမန် နာဲချေတ်လှိုၚ်၊ သာဂျေအမိုၚ်ဂျဳ စတမ်ကရောံက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာတအ် ပံၚ်တောဲချဳဒရာၚ်ကၠုၚ်မွဲစွံတုဲ သွက်ဂွံဗၠးၜးနူဘဝဍိက်ဂှ် ရုန်ဂစာန်ကၠုၚ်ကီုရ။ ဂျဳသဳဗဳအေ၊ ဂကောံစန်ဒက်ဗၟာ၊ ပ္ဍဲဒပ်ပံၚ်ကောံကောန်ဂကူ ဖဆပလ ဂှ်လေဝ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကူမန် ပါလုပ်ဒၟံၚ်နွံကီုရ။
သကိုပ်ပၞာန် ဗိုလ်အံၚ်ဆာန်ကဵု (ရဲဘော်သုံးကျိပ်) တအ်ဝွံ အာဗ္တောန်ကွတ်ပၞာန်ပ္ဍဲဍုၚ်ဂျပါန်ဂှ် အဃော ရုန်ဂစာန်ဒၟံၚ် သွက်ဂွံပၠန်ဂတး ကုအေၚ်္ဂလိက်တအ်ဂှ်တုဲ ဂကူမန်နူဍုၚ်သေံ (Thailand) ဗၞတ် (၃၀၀၀) တၠတအ် လုပ်ပံၚ်ဗစပ်ကရောံ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ (ဗမာ့တပ်မတော်) ဂှ်တုဲ လုပ်ဗိုၚ်ပၠန်ဂတးကၠုၚ် ကုအေၚ်္ဂလိက်တအ်ရ။ ဆဂးဂှ် ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာကလိဂွံပရေၚ်ဗၠးၜးတုဲ ပံၚ်ဗစပ်ကဵု ကောန်ဍုၚ်ကွာန်ဗလးတိတအ်တုဲ ဒက်ပတန်ကၠုၚ် ကၟိန်ဍုၚ်ကီုလေဝ် သွက်ဂကူမန်တအ် ထေက်ကဵုဒးကလိဂွံအခေါၚ်ဂှ် ဟွံကလိဂွံမွဲသာ်ရ။
၁။ တၚ်ပ္တဝ်က္ဍိုပ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူမန်
ကောန်ဂကူမန်တအ်ဝွံ အခိၚ် ၁၉၄၇ သၞာံဂှ် ဗွဲကြဴနူကဵုပေါဲရုဲမာဲ ကၠတ်ထဝ်ရေၚ်တၠုၚ်ရးဍုၚ် (တိုၚ်းပြု ပြည်ပြုလွတ်တော်) ဂှ်တုဲ သွက်အခေါၚ်ကံကုသဵုဂကူမန်ဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်သၠုၚ်ပတိုန်အသိၚ်ပေါဲဗ္တိုက်တုဲ အာတ်မိက်ကၠုၚ်အခေါၚ်အရာရ။ ပေါဲရုဲမာဲတုဲဂှ် နူကဵု (ဖဆပလ) တအ်ဇၞးမာဲ ဗွဲမပိုတ်သ္ကုတ်တုဲ ကာလဒက်ပတန် အလဵုအသဳဂှ်လေဝ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်တအ် ကလေၚ်အာတ်မိက်ပတိုန်ထ္ၜး အခေါၚ်အရာဂကူမန်ပၠန်ရ။
၁၉၄၇ သၞာံဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကူမန်တအ် ပတိုန်ထ္ၜးကဵုအလဵုသသဳ (ဖဆပလ) တၚ်အာတ်မိက်ပရေၚ် ဍုၚ်ကွာန် (၇) တၚ်ဂှ် ပြာကတ်ကၠုၚ်ဒဵုကဵုတ္ၚဲဏံဏီရ။
(က) ပ္ဍဲကဵု ပေါဲကလေၚ်လိက်ပထမအလဵုအသဳဂှ် သွက်ခမဳသၚ်မန်ဂမၠိုၚ် ညံၚ်သ္ဂောံဂွံအခေါၚ်သၟာန် သွက်ဘာသာမန်တုဲ ညံၚ်ဂွံပတန်ကဵု ကမ္မတဳကလေၚ်လိက်ပါဏ္ဍဠိပထမဂှ်ကီု။
(ခ) ပ္ဍဲဘာဗ္တောန်လိက်တန်မူလအလဵုအသဳ မၞုံပ္ဍဲဒေသမန်တအ်ဂှ် ညံၚ်သ္ဂောံဂွံခေါၚ်ဗ္တောန်လိက်မန် ကေုာံ ညံၚ်သ္ဂောံဒက်ပ္တန်ကဵု ဂကောံအုပ်ဓုပ်ပရေၚ်ပညာမန် သွက်ဂွံကောပ်ကာဲသြန်ဂအုံ ပရေၚ်ပညာမန် တၞဟ်ခြာဂှ်ကီု။
(ဂ) ဒၞာဲဂကူမန်မံၚ်တန်တဴ စတမ်နူ ခရိုၚ်၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်၊ ဒေသဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲရုၚ်ဌာနအလဵုအသဳကဆံၚ်ဆံၚ်ဂှ် ညံၚ်သ္ဂောံခန်ကၞက်ကဵု ညးတာလျိုၚ်ယိုက်ဝန်ကောန်ဂကူမန်ဂှ်ကီု။
(ဃ) သွက်ကောန်ဂကူမန်ဂှ် ကၠောန်ကဵုစရၚ်တၞဟ်ခြာတုဲ ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်ဂှ် နကဵုဗၞတ်ဗ္ၜတ် (အချိုးကျ)၊ ညးစၞးကၠတ်ထဝ်မန်ဂမၠိုၚ် တၞဟ်ခြာ ညံၚ်သ္ဂောံကဵုအခေါၚ်ရုဲစှ်ကီု။
(ၚ) ညံၚ်သ္ဂောံဒက်ပတန်ကဵု ကံၚ်သဳကေၚ်ကာပရေၚ်ဂကူမန်မွဲ မဍိုက်ပေၚ်ကဵုအဝဵုကီု။
(စ) ဗီုကဵုကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တၞဟ်ကီု လစှေ်နူအလဵုအသဳဂှ် ဒက်ပတန်ကဵုဒပ်ပၞာန် ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်ကီု။
(ဆ) အခေါၚ်ကံကုသဵုဇကု ဇကုသ္ဂောံဖန်ဖက်ကေတ်ကေတ်မာန်ဂှ် ဗီုကဵုကောန်ဂကူတၞဟ်ကီု ပွမဟီုဂး၊ ချူဆာဲ၊ စန်ဒက် အခေါၚ်ထ္ၜးဆန္ဒဒးနွံကီု အာတ်မိက်ကၠုၚ်ရ။
သာ်ဝွံ အခေါၚ်အရာထေက်ကဵုဒးဂွံထေက်ဂှ် ၜိုန်ရအာတ်မိက်ပတိုန်ထ္ၜးကၠုၚ်ကီုလေဝ် နူကဵုအလဵုအသဳ (ဖဆပလ)တအ် ဟွံစွံဂရုမွဲသာ်ရ။ အလဵုအသဳ (ဖဆပလ) တအ် ဆဵုဂဗကၠုၚ်ကဵု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်တုဲ “မန်ကဵုဗၟာဂှ် တုပ်တုပ်ရ သက်ဒးအာတ်အခေါၚ်တၟေၚ်ဟွံမွဲ” ဟီုဂးကၠုၚ်တုဲ တးပါဲကၠုၚ်ပရေၚ်ခေါၚ်အရာကောန်ဂကူမန်တအ် အာတ်မိက်ဂှ်ရ။ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကောန်ဂကူမန်တအ်ဂှ် သွက်အခေါၚ်အရာဂကူမန် နကဵုနဲကဲဒဳမဵုကရေဇြဳဂှ် ပ္ဍဲသၞောဝ်ဥပဒေ ၜိုန်ရအာတ်မိက်ပတိုန်ထ္ၜးကၠုၚ်ကီုလေဝ် ဟွံစွံဂရုဟွံရေၚ်တၠုၚ်ကဵုသၟးဟွံက၊ လတူက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန် လ္ၚဵုဂှ် ရပ်စပ်ကၠုၚ်၊ ဖျေံကၠုၚ်ထံၚ်၊ ဂစိုတ်ဂယိုၚ်ကၠုၚ်၊ စံၚ်ကၠုၚ်ကွာန်မန်ဂမၠိုၚ်ကီုတုဲ နူကဵုသၟတ်မန်တအ် ပါဲဟွံဗၠးတုဲ ဒပ်ရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတးကောန်ဂကူမန် စမံက်ဂတပ်ကၠုၚ်ရ။
၁၉၄၈ သၞာံဂှ် ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂွံဗၠးၜးတုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်တအ် သွက်သ္ဂောံဂွံအခေါၚ်အရာဂှ် နကဵုသၞောတ် ဒဳမဵုကရေဇြဳ ပ္ဍဲသၞောဝ်ဥပဒေ ၜိုန်ရပတိုန်ထ္ၜးအာမိက်ကီုလေဝ် ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုဟွံမွဲဂှ်ရ မန်တအ်မ္ဒးစရပ်လွဟ် ပၠန်ဂတးကၠုၚ်ရ။
စတမ်နူ ၁၉၄၈ သၞာံဂှ်တုဲ ဂကောံရပ်လွဟ်မန် ပြးဇးဒၟံၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် စန်ဒက်ပကောံကၠုၚ်သၟဝ်ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန် သိုက်သိုက်တုဲ စပၠန်ဂတးကၠုၚ်ကဵု အလဵုအသဳ (ဖဆပလ) ကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၅၉ ဂှ် ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန် သၠာဲကၠုၚ်လွဟ်ကဵု ဒဳမဵုကရေဇြဳတုဲ လုပ်ကၠုၚ်ပေါဲရုဲမာဲရ။ နကဵုဒပ်ရပ်လွဟ်ကောန်ဂကူမန်ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဆက်တုဲ ဒတူလိုၚ်ဒၟံၚ်ဒဵုကဵုတ္ၚဲဏံရ။
တၚ်ရန်တၟံ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဝွံ အခေါၚ်အရာကံကုသဵုဂကူမန် မန်ညံၚ်သ္ဂောံဖန်ဖက်ကေတ်ကေတ်မာန်၊ ပရေၚ်ကဆံၚ်တုပ်သၟဟ်ကဵု ပရေၚ်ဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဟေၚ်ရ။ နကဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဂှ် ပြသၞာပရေၚ် ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ပရေၚ်သဳကၠဳပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဟေၚ် ဒးဂၠာဲသွဟ်ရောၚ်ဂှ်လေဝ် ဗွဲမဇြိုဟ်နက်ပတှေ်စှေ်စိုတ်တုဲ သွက်ပေါဲသဳကၠဳပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် မွဲဒမြိပ်အာမိက်ကၠုၚ်ရ။
(က) သၞာံ ၁၉၆၃ ဥက္ကဌကံၚ်သဳပၠန်ဂတး နူကဵုသ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန် ကော်ဘိက်တုဲ သွက်ပေါဲသဳကၠဳပရေၚ် ၜိုဟ်လလံဂှ် နူကဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ကရောံဒပ်ပံၚ်ကောံ (မ. ဒ. ည. တ) ပါလုပ်ဂၠာဲကၠုၚ်သွဟ်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် နူကဵုကံၚ်သဳပၠန်ဂတးတအ်ဂှ် ပရေၚ်ဖျေံလွဟ်ဂှ်ဟေၚ် ပတဝ်သဳကၠဳကၠုၚ်တုဲ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ မ္ဒးကရဴကၠေံစး ပေါဲသဳကၠဳဂှ်ရ။
(ခ) သၞာံ ၁၉၉၅ နူကဵုလက်ထက်အသဵုအသဳပၞာန် (နိုၚ်ၚံတော်ၚြိ်မ်ဝပ်ပိပြားမှုတည်ဆောက်ရေးအဖွဲ႕) ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ထ္ပက်ကၠုၚ်စၟတ်တဲဒေါံပန်ပှော်တုဲ သွက်ဂွံသဳကၠဳပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကၠုၚ်ရ။ ဆဂးဂှ် ၜိုတ်ဆညးတအ် ထိၚ်ဒဝ်ကဵုပရၚ်ဍုၚ်ကွာန် သ္ဂောံညိၚ်ဝတ်ဟေၚ်တုဲ သွက်ဂွံကၠောန်အာ ပေါဲသဳကၠဳပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဆက်သဳကၠဳအာ ပ္ဍဲအလဵုအသဳတိုန်ဂတဏံညိ သာ်ဏံ နကဵုအလဵုအသဳ ပၞာန်တအ် ဟီုကၠုၚ်ရ။ စဵုစိုပ်သၞာံ ၂၀၁၀ ဂှ် ပေါဲသဳကၠဳပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်အရာလဵုလေဝ် ဟွံဖန်ဗဒှ်ကၠုၚ် တုဲ သ္ဇိုၚ်သၞောဝ် ဥပဒေအုပ်ဓုပ်ဍုၚ် ၂၀၀၈ ဟေၚ် မံက်တိတ်ကၠုၚ်ရ။ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်လတူသၞောဝ်ဥပဒေ ၂၀၀၈ ဂှ်တုဲ ကဵုကၠုၚ်ဇြဟတ်ဓရိုဟ် ကုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ညံၚ်သ္ဂောံပြံၚ်သၠာဲကၠေံ “ဒပ်မၚ်ပယျဵု” ဂှ်တုဲ ပရေၚ်ဒေါံပန်ပှော် ၁၉၉၅ ဂှ်လေဝ် ကလေၚ်ရုပ်အာနိဂီုရ။
(ဂ) သၞာံ ၂၀၁၂ ပ္ဍဲလက်ထက် သမ္မတဥူတိၚ်သိၚ်ဂှ် ဒေါံပန်ပှော်ကဆံၚ်တွဵုရး/ ကဆံၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဂှ် ဂွံတၚ်တုပ်စိုတ်တုဲ ကလေၚ်ဓမံက်ကၠုၚ်ရုပ်ရဴမွဲဝါပၠန်ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ထ္ပက်ကၠုၚ်စၟတ်တဲ ပရေၚ်ဒေါံပန်ပှော် ကဆံၚ်တွဵုရး၊ ကဆံၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ရ။ အဆက်ဂှ်ပၠန် စိုပ်သၞာံ ၂၀၁၈ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၃ ဂှ်မှ ထ္ပက်ကၠုၚ်စၟတ်တဲဒေါံပန်ပှော်ကဆံၚ်အလုံဍုၚ် (ကဆံၚ်ကၟိန်ဍုၚ်) ရ။
ကလေၚ်ရံၚ်အာ ပရေၚ်ဒေါံပန်ပှော်၊ ဝၚ်ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံပ္ဍဲဍုၚ်မ္ဂး ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိကဵု ကောန်ဂကူမန်တအ်ဝွံ ဒဒှ်ရနွံပၟိက်ဒၟံၚ်ကဵု ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံရောၚ်ဂှ် သက်သဳထ္ၜးထေၚ်လဵုဒၟံၚ်ရ။ သွက်တၚ်ပ္တဝ်က္ဍိုပ်ကဵုတိုၚ်ပ္ကဴကောန်ဂကူ ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် ကေုာံ ကောန်ဂကူလၟိဟ်ဗွဲမအောန်တအ်ဂှ် အခေါၚ်အရာကံကုသဵုဂကူညး ညးဖန်ဖက်ကေတ်တ်ကီု၊ ပရေၚ်ကဆံၚ်တုပ်သၟဟ်ကဵု ပရေၚ်ဒုၚ်လျိုၚ် မဒးဍိုက်ပေၚ်ကဵု သၞောတ်ဒဳမဵုကရေဇြဳတုဲ၊ သွက်သ္ဒးဒက်ပတန်အာ ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဟေၚ်ရောၚ်။
၂။ တၚ်ရန်တၟံလိက် လိက်စံၚ်ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်
(က) ပ္ဍဲအရာဒက်ပ္တန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ မဍိုက်ပေၚ်တဴကဵုဒဳမဵုကရေဇြဳဂှ် ၜိုဟ်လလံဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်တုဲ သွက်အခေါၚ်အအရာကံကုသဵုဂကူ၊ အခေါၚ်အရာကောန်ဂကူမန်တအ် မထေက်ကဵုဂွံ၊ အရာမဂွံ ထေက်တအ်ဂှ် သွက်ဂွံပ္တိုန်ထ္ၜးအာမာန်။
(ခ) ပ္ဍဲအရာဒက်ပ္တန် ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံဍာ်ဇမၠိၚ်ဂှ် ကောန်ဂကူမန်တအ်မနွံပၟိက် နကဵုဂၠံၚ်တရဴပရေၚ်ဍုၚ် ကွာန်မ္ဂး အခေါၚ်အရောကောန်ဂကူတအ်ဂှ် ပသောၚ်အာပြသၞာ နကဵုဂၠံၚ်တရဴရပ်လွဟ် ဟွံသေၚ် တုဲ ပသောၚ်အာပြသၞာ နကဵုဂၠံၚ်တရဴပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် နနဲဝိုၚ်တက်ကျာသဳကၠဳကီု။
(ဂ) နကဵုကောန်ဂကူမန်တအ် ပ္ဍဲအရာဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ မဍိုက်ပေၚ်တဴကဵုတၚ်ဒုၚ်လျိုၚ်ဂှ် ပရေၚ်ဒဳမဵုကရေဇြဳ၊ ပရေၚ်အခေါၚ်တုပ်သၟဟ် ကေုာံ ပရေၚ်ကံကုသဵုဂကူတအ် ညံၚ်သ္ဂောံပါလုပ် ကၠုၚ်မာန်။
(ဃ) ပ္ဍဲအရာဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ အလုံကောန်ဂကူမန်တအ်မနွံပၟိက်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲပေါဲသဳကၠဳပရေၚ်ဍုၚ် ကွာန်ဂှ်မ္ဂး ဗီုပြၚ်ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ ကေုာံ ဗီုပြၚ်ဒက်ပ္တန်တွဵုရးဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ညံၚ်သ္ဂောံပ္တိုန် ထ္ၜးအာ ဗွဲမကၠးဖ္ဍးကီု။
၃။ တၚ်ဒုၚ်သ္ဇိုၚ် ပရေၚ်ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ/ တၚ်သ္ဒးနွံပၟိက် ပ္ဍဲအရာဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ
ကလေၚ်ရံၚ်အာဝၚ်ဍုၚ်ဗၟာမ္ဂး မန်၊ ဗၟာ၊ သေံ၊ ကောန်ဂကူရခါၚ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ်ဍုၚ်ဗလးတိ (မြို႕ပြ) ဗွဲမသၠးပွးမာန်အိုတ်ရ။ တုပ်တဴသာ်ဂှ်ကီု ကောန်ဍုၚ်အရၚ်မတန်တဴဒၟံၚ် ဒေသလ္တူဒဵုတအ်ဂှ် ဂကောံဗွဝ်ဂကူညးကဵုညး ဒၟံၚ်တန်တဴကၠုၚ်မံၚ် ပ္ဍဲဒၞာဲဒေသမဆေၚ်စပ်တအ် ဗွဲမသၠးပွးရ။ ဍုၚ်ဗၟာဝွံ ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဂကူဇၞော် (၈) ဂကူမတွံဂး ကချၚ်၊ ကရေၚ်၊ ကရေၚ်ဍာဲ၊ ချေၚ်၊ မန်၊ ဗၟာ၊ ရခါၚ် ကေုာံ သေံတအ် ဒၟံၚ်တန်တဴကၠုၚ်တုဲ သၟေဟ်ကောန်ဂကူလၟိဟ် မအောန် (ဝါ) ကောန်ဂကူဗွဝ်မအောန်တအ်ဂှ် နကဵုအရေဝ်ဘာသာမ္ဂး ဍတ်ပါ်တိတ်ကၠုၚ် နူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂကူ ဇၞော် (၈) ဂကူတအ်ဂှ်ရ။
ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ ပဋိပက္ခပရေၚ်ပၞာန်က္တဵုဒှ်မံၚ် ပွိုၚ်(၇၀) သၞာံပြၚ်ဂှ် ဒှ်အဆက်ဖဵု ပဋိပက္ခပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ရ။ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဝွံ နကဵုသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ ၁၉၄၇ သၞာံတေံ ပ္ဍဲအရာဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂှ် ပရေၚ်ကၠးဖ္ဍးဟွံမွဲသၟး ဟွံက ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ဂကူဇၞော် မန်၊ ကရေၚ် ကေုာံ ရခါၚ်တအ်ဂှ် သီုကဵုဟွံစုတ်လဝ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ရ။
သၞာံ ၁၉၆၂ ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ (ဗမာ့/မြန်မာ့တပ်မတော်) သ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန် သီကေတ်အဝဵုဍုၚ်တုဲ ပေဲါပၞာန်အပ္ဍဲ ဍုၚ် ပဵုတုဲဂဵုထၞာန်ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်ရ။ ပ္ဍဲလက်ထက်ကံၚ်သဳပၠန်ဂတးကဵု ဗော်မျာန်မသဵုယှေဝ်လေတ်ဠာန်ဇြေန်ဂှ် ပေါဲပၞာန်အပ္ဍဲ ဍုၚ် ဟိုတ်နူသၠုၚ်ကၠုၚ်အသိၚ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲလ္ဒောဝ်ဂၠးတိမ္ဂး ကၟိန်ဍုၚ်ဝွံ လုပ်အာစရၚ် နဒဒှ်ဍုၚ်ဝါတ်ဒိုခ်အိုတ်မွဲရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲကဵုသၞာံ ၁၉၈၈ ဂှ် ကွးဘာဂမၠိုၚ်က္ဍိုက်ပ်တုဲ အာတ်မိက်ကၠုၚ် သွက်ပရေၚ်ပြံၚ်လှာဲဒီမဵုကရေဇြဳရ။
ပေါဲရုဲမာဲ ၂၀၁၀ တုဲ ပ္ဍဲလက်ထက်အလဵုအသဳဥူတိၚ်သိၚ်ဂှ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် မစၟဳလဝ် လ္တူဒက်ပ္တန်ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံဂှ် စတမ်တုဲ ရုန်ဂ္စာန်ကၠုၚ်ရ။ ပ္ဍဲအရာဒက်ပ္တန်ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံဂှ် ကိစ္စမှာရာကၠုၚ်လဝ် ပ္ဍဲပ္ၚံဝၚ်အတိက်မက္တဵုဒှ်ကၠုၚ်လဝ်သီုဖအိုတ်တအ်ဂှ် ကေတ်ခန်လ္ၚတ်ရ။ ယဝ်ရအခေါၚ်အရာကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်ကဵုမာန်မ္ဂး ပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ် သွက်ဒးဒှ် ဟွံမွဲသက်က်ရ။ ညံၚ်ကဵု အိန္ဒိယ၊ ဇြေတ်ဇြာလာန်၊ ကနေဒါ၊ အမေရိကာန်တအ် ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာမာန်ကၠုၚ်မ္ဂး ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဝွံလေဝ် တဴတက်ဇၞော်မောဝ်တိုန် ဗီုဍုၚ်ညးတအ်ကီုရောၚ်။
အတိုၚ်ဓမံက်ထ္ၜးလဝ် ဗွဲလ္တူတေံဂှ်ကီု အခေါၚ်ကံကုသဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် ဖန်ဖက်ကေတ်၊ အခေါၚ် တုပ်သၟဟ်ကဵု ပရေၚ်ဒုၚ်လျိုၚ်နွံ ကေုာံ သၞောဝ်ဒဳမဵုကရေဇြဳဂှ် မ္ဒးဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာမွဲရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံဒက်ပ္တန်အာမာန်ဂှ် ဒးဍိုက်ပေၚ်တဴကဵု ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာမွဲ ဒးဒှ်ရောၚ်။ သၟာၚ်နူဂှ်ပၠန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ ဝွံလေဝ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု တိဍာ် (ပထဝဳ) ဟွံသေၚ်၊ ဒးဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု ကောၚ်ဍုၚ်အရေၚ် မ္ဒးနွံကဵုအခေါၚ်အရာတုပ်သၟဟ်တုဲ သ္ဒးဒက်ပ္တန်နကဵုတွဵုရးရောၚ်။ ပ္ဍဲအရာဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဝွံ မူဒုၚ်သ္ဇိုၚ်၊ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ဂမၠိုၚ်၊ အကြာ ကၟိန်ဍုၚ်ကဵုတွဵုရး ပရေၚ်ပါ်ပရအ်အဝဵုကဵု စၞောန်ပ္ညုၚ်သွက်သ္ဂောံချူသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရးတအ်ဂှ် ဗွဲသၟဝ်ဝွံ မွဲအခန်တုဲမွဲအခန် ဗွဲလၟေၚ်ပ္တိုန်ထ္ၜးဏာရ။
မူသ္ဒးဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ပ္ဍဲသၞောတ်ဖေတ်ဒရာဂမၠိုၚ်
၁။ အဝဵုအာဏာ
(က) အဝဵုအာဏာ ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဝွံ လၟောဝ်စှေ်ကၠုၚ်နူညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်တုဲ တန်ပ္ဍဲအလုံကၟိန်ဍုၚ် မွဲရောၚ်။
(ခ) အဝဵုအာဏာကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဝွံ ရိုဟ်ကၞက်ပိသာ်ဂတွံဂး အဝဵုခၞံသၞောဝ်၊ အဝဵုအုပ်ဓုပ်ကဵု အဝဵုစဳရေၚ်ဂဗုတ်တအ်ဂှ် ဒ္ဂေတ်လ္ၚတ်အာဗွဲတၞဟ်ခြာကဵု မသ္ဒးထိၚ်ဒဝ်အာ ဗွဲဂတးဂတန်ရောၚ်။
(ဂ) ညးမဒှ်တၠတမ်မူလအဝဵုအာဏာ ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာမတွံဂး ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် အခေါၚ်ဓမံက်ထ္ၜးဆန္ဒ၊ အခေါၚ်ပၠောပ်ဂလာန်ကဵု အခေါၚ်ဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ်ဆန္ဒတအ်ဂှ် ခေါၚ်ဒ္ဂေတ် လ္ၚတ်ဗက် သ္ဒးနွံရောၚ်။
၂။ အခေါၚ်တုပ်သၟဟ်
(က) ကောန်ဍုၚ်အရၚ်မၞုံတန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာသီုဖအိုတ်ဂှ် နကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကဵုဒှ် နကဵုပရေၚ်ကောန်ဂကူကဵုဒှ် အခေါၚ်အရာတုပ်သၟဟ် သ္ဒးနွံရောၚ်။
(ခ) ကောန်ဍုၚ်အရၚ်မတန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဝွံ သၟာၚ်နူအခေါၚ်အရာဂွံထေက်ဂမၠိုၚ်တအ် ဂှ်တုဲ အခေါၚ်တၟေၚ်တအ် ကဵုဟွံဂွံရ။ အခေါၚ်အရာကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ဂွံထေက်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ပွစဵုဒၞာထိၚ်ဒဝ်ကီု၊ ပွမအုပ်ဓလီုကေတ် နကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကဝာန်ဂကူဂှ် သ္ပဟွံဂွံရောၚ်။
(ဂ) တွဵုရး ပ္ဍဲဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် အဝဵုချူခၞံသၞောဝ်၊ အဝဵုအုပ်ဓုပ် ကေုာံ အဝဵုစဳရေၚ် ဂဗုတ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် အခေါၚ်ဒ္ဂေတ်လ္ၚတ်သုၚ်စောဲတုပ်သၟဟ် သ္ဒးနွံရောၚ်။
၃။ အခေါၚ်ကံကုသဵုဂကူဇကု ဇကုဖန်ဖက်ကေတ်ကေတ်
(က) ဇၟာပ်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် မၞုံတန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဝွံ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်၊ ပရေၚ်မၞိဟ် ကေုာံ လိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ် မပ္တံပ္ဍဲကဵုကဏ္ဍနာနာတအ်ဂှ် အခေါၚ် ကံကုသဵုဂကူဇကု ဗွဲမဗၠးၜး အခေါၚ်ဖန်ဗဒှ်သ္ဂုတ်သွာတ် သ္ဒးနွံရောၚ်။
(ခ) တွဵုးရး မလုပ်ဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် အခေါၚ်ဖန်ကံကုသဵုဂကူဇကု ဗွဲမဍိုက်ပေၚ် သ္ဒးနွံရောၚ်။ အဝဵုချူခၞံသၞောဝ်၊ အဝဵုအုပ်ဓုပ် ကေုာံ အဝဵုစဳရေၚ်ဂဗုတ်တအ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵုသ္ဇိုၚ် သၞောဝ်ဥပဒေတွဵုရး သ္ဒးစၞောန်ထ္ၜးဓမံက်လဝ် ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ်ရောၚ်။
(ဂ) ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် မၞုံတန်တဴမံၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာတအ်ဂှ် အခေါၚ်အရာကံကုသဵုဂကူဇကု ကေုာံ အခေါၚ်အရာဗွဝ်လၟိဟ်မၞိဟ်မအောန်တအ် နကဵုအကာဲအရာလီုမွဲဟွံဟီု ပွမဖအောန်ဖျေံကီု၊ ပွမစဵုဒၞာကီု၊ ပွမရုပ်သီထောံကီု၊ ပွံကၟာတ်လဒဵုတအ်ဂှ် သ္ပဟွံဂွံရောၚ်။
၄။ ဗီုပြၚ်ဒက်ပ္တန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ ကေုာံ ဂကောံတွဵုရးမတၞီလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ်
(က) ယၟုမ္ဂး “ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ” ဝွံ ဒးဒှ်ယၟုသ္ပစၞးကဵု ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်ရောၚ်။
(ခ) ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဝွံ မ္ဒးဍိုက်ပေၚ်တဴကဵု အခေါၚ်အရာကံကုသဵုညးကဵုညးတုဲ နကဵုတွဵုရး ကောန်ဂကူ ကေုာံ တွဵုရးကောန်ဂကူဂမၠိုၚ် စၟတ်ပိုၚ်ခြာပယျဵုဒၞက်တုဲ သ္ဒးဒက်ပ္တန်ရ။
(ဂ) ဍိုက်ပေၚ်တဴကဵုအၚ်္ဂလက္ချန် ပွမဒက်ပ္တန်တွဵုရးတၟိမ္ဂး တွဵုရးကောန်ဂကူ၊ တွဵုရးကောန်ဂကူ ဂမၠိုၚ်တၟိတအ်ဂှ် ဒက်ပ္တန်မာန်ရ။
(ဃ) တွဵုးရးကောန်ဂကူကဵု တွဵုရးကောန်ဂကူဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် အဝဵုအာဏာက္ဆံၚ်တုပ်သၟဟ် သ္ဒးနွံရောၚ်။
(ၚ) ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာကဵု တွဵုရးတၞီလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ဗွဲမကိ်တ်ညဳကဵု သ္ဇိုၚ် သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်၊ အဝဵုအာဏာဂှ် ပွမပါ်ပရအ် ဒ္ဂေတ်လ္ၚတ်သုၚ်စောဲသ္ဒးကဵုနွံရောၚ်။
(စ) တွဵုရးမတၞီလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ဟွံဒစဵုဒစးကဵု သ္ဇိုၚ်သၞောဝ် ဥပဒေ ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာမ္ဂး သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရးဂှ် ဗွဲမဗၠးၜး သ္ဒးချူခၞံစၞောန် ထ္ၜးရောၚ်။
(ဆ) ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဝွံ ကၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူ ကေုာံ ကၠတ်ထဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် ရဴဝွံ နကဵုကၠတ်ထဝ် (၂) ဗၠိုၚ် သ္ဒးဒက်ပ္တန်ရောၚ်။
(ဇ) ကၠတ်ထဝ်(၂) ဗၠိုၚ်ဝွံအဝဵုအာဏာချူခၞံသၞောဝ်တုပ်သၟဟ် သ္ဒးနွံရောၚ်။ ပ္ဍဲအရာသ္ပဒတန်သၞောဝ် ဥပဒေမွဲမွဲမ္ဂး နူကၠတ်ထဝ်မွဲမွဲဗၠိုၚ်ဂှ် ဗွဲမဗၠးၜး သ္ပဒတန်တၞဟ်ခြာတုဲ ကၠတ်ထဝ်သီု (၂) ဗၠိုၚ်ဂှ် တုပ်စိုတ်မှ သၞောဝ်ဥပဒေဝွံ ဒှ်ဒတန်မာန်ရောၚ်။
(ဇျှ) ကၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူဝွံ နူကဵုတွဵုရးဂမၠိုၚ် စၟတ်ပိုၚ်ခြာလဝ် နကဵုလၟိဟ်မၞိဟ်တုပ်သၟဟ် ရုဲစှ်တုဲနကဵု ညးစၞးတွဵုရးဂမၠိုၚ်ဟေၚ် သ္ဒးဒက်ပ္တန်အာရောၚ်။ ကၠတ်ထဝ်ညးဍုၚ်ကွာန်ဝွံ နူကဵုညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ရုဲစှ်တုဲ နကဵုညးစၞးညးဍုၚ်ကွာန်ဟေၚ် သ္ဒးဒက်ပ္တန်အာရောၚ်။
(ည) ညးစၞးကၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ဒးသ္ပစၞးကဵုကောန်ဂကူတွဵုရး မဆေၚ်စ်သၟးဟွံက သ္ဒးဒှ် ညးစၞးဗလးနၚ် နူကဵုကၠတ်ထဝ်တွဵုရး မရုဲစှ်လဝ်ဂှ်ရောၚ်။
(ဋ) ဂကောံတွဵုရး မတၞီလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာအလုံအိုသီုဝွံ သ္ဒးဒ္ဂေတ်လ္ၚတ်ဂုဏ်ဖဵုတုပ်တုဲ အခေါၚ်အဝဵုအာဏာ သ္ဒးနွံပၟိက်တအ်ဂှ် သ္ဒးပအပ်ကဵုကၟိန်ဍုၚ်ရောၚ်။
(ဌ) ပ္ဍဲသ္ဇိုၚ်သၞာဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဝွံ (ပြည်ထောၚ်စုဥပဒေပြုအာဏာ အညႊန်း၊ တပ်တူဥပဒေပြအာဏာအညႊန်းနှၚ့် ပြည်နယ်ဥပဒေပြုအာဏာအညႊန်း) ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် သ္ဒးစၞောန် ထ္ၜးဓမံက်လဝ်ဗွဲချိုတ်ပၠိုတ်ရောၚ်။ သၟာၚၚ်နူကဵုအဝဵုအာဏာပအပ်လဝ် ကဵုကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာတုဲ အဝဵုအာဏာသၟေဟ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် သ္ဒးစွံပ္တန်အာပ္ဍဲတွဵုရးဂမၠိုၚ်ရောၚ်။
(ဍ) ဆေၚ်စပ်ကဵုသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေသၟဝ်ဝွံ ယဝ်ရပရၚ်ကယျာန်ဓဝါတ် က္တဵုဒှ်ကၠုၚ်မ္ဂး နူကဵုခုၚ်ရုၚ်သ္ဇိုၚ် သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ သ္ဒးပသောၚ်အာရောၚ်။
(၁) ပရေၚ်ကယျာန်ဓဝါတ် ဆေၚ်စပ်ကဵု သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ အကြာကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာကဵု တွဵုရးဂမၠိုၚ်။
(၂) ပရေၚ်ကယျာန်ဓဝါတ်ဆေၚ်စပ်ကဵု သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ အကြာတွဵုရးကဵု တွဵုရးဂမၠိုၚ်။
(၃) ပရေၚ်ကယျာန်ဓဝါတ်ဆေၚ်စပ်ကဵု သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ အကြာတွဵုရးကဵု ရးဂွံအခေါၚ် အုပ်ဓုပ်ဇကုဇကု (ဝါ) ဒေသဂွံအခေါၚ်အုပ်ဓုပ်ဇကုဇကု။
(ဎ) ပ္ဍဲကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်၊ ပရေၚ်မၞိဟ် ကေုာံ ပ္ဍဲအခန်ကဏ္ဍနာနာတအ်ဂှ် ညံၚ်ညးဗြဴ တအ် သ္ဂောံပါလုပ်ကၠၚ်ဂၠိုၚ်ကီု၊ ညးတြုံ-ညမဗြဴ ပရေၚ်အခေါၚ်တုပ်သၟဟ်ကီု ကေုာံ ပ္ဍဲအခန်ကဏ္ဍ ပရေၚ်ညးဗြဴအာက္ဍိုပ် ညံၚ်သ္ဂောံသၠုၚ်တိုန်အာဂှ် ဒးရေၚ်တၠုၚ်ကဵုရောၚ်။
၅။ ပရေၚ်ပါ်ပရအ်သုၚ်စောဲအဝဵု အကြာကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ ကေုာံ တွဵုရးဂမၠိုၚ်
(က) ပ္ဍဲအရာချူစဇက် သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာမ္ဂး စၞောန်ပ္ညုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ သ္ဒးစွံပ္တန် ပ္ဍဲက္ဆံၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဂှ် ဓမံက်ထ္ၜးဏာ ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။
(၁) ပရေၚ်စဳရေၚ်ဂဗုတ်ကၟိန်ဍုၚ်
(၂) ပရေၚ်စဵုဒၞာကၟိန်ဍုၚ်
(၃) ပရေၚ်ကာဍုၚ်သၟာၚ်
(၄) ဆေၚ်စပ်ကဵုကိစ္စကောန်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ်
(၅) ပရေၚ်ကၠောန်ပ္တိတ်တၞးသြန်စက္ခူ
(၆) ပရေၚ်ဘဏ္ဍာကၟိန်ဍုၚ်
(၇) ရေဒဳယဵု ကေုာံ ထဳဝဳ(TV)၊ ပရေၚ်ဆက်စၠောံတိုက်လိက် (စာတိုက်) ကဵုပရေၚ်ဆက် စၠောံဇုက်ဟၟဲ (ကြေးနန်း)
(၈) ပရေၚ်ဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်ပရေၚ်မၞိဟ်ကၟိန်ဍုၚ် (ပြည်ထောၚ်စုလူမှုဖူလုံရေး)
(၉) ပရေၚ်ကမၠောန်ရုၚ်စက်တဲဇၞော်
(၁၀) စမြိုၚ်ဆေၚ်စပ်ကဵု ကၟိန်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ်
(၁၁) ပရေၚ်ပညာက္ဆံၚ်သၠုၚ်
(၁၂) လျိုၚ်ဂၞိန်၊ နသၞဴ ကေုာံ ပရေၚ်ဗ္ၜတ်နာနာ
(၁၃) ပရေၚ်ကောပ်ကာဲစရာမၞိဟ်လုပ်တိတ်၊ စရၚ်သ္ၚိကၟိန်
(၁၄) သုတေသန ကေုာံ သိပ္ပံက္ဆံၚ်သၠုၚ်
(၁၅) တဆိပ်ဍိုပ် အကံၚ်အခေါန်ၚာၚ်
(၁၆) ပရေၚ်ထိၚ်ဒဝ်အန္တရာယ်ပွဳပွူသဘာဝ ကေုာံ ပရေၚ်ကောပ်ကာဲစဳမာန်
(ခ) စၞောန်ပ္ညုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ သ္ဒးစွံပ္တန်ပ္ဍဲအကြောက္ဆံၚ်ကၟိန်ဍုၚ် ကေုာံ က္ဆံၚ်တွဵုရးတအ်ဂှ် ဓမံက်ထ္ၜးဏာ ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။
(၁) ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂှ် အကံက်ခေါန်ကူသာန်သွံရာန်၊ အကံၚ်ခေါန်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်၊ အကံက်ခေါန်ပရဲပရေၚ် (အမြတ်ခွန်)၊ အကံက်ခေါန်အရက်သုရာ (ယစ်မျိုးခွန်) စတမ် ပါလုပ်တုဲအကံၚ်ခေါၚ်ၚာၚ် ဆေၚ်စပ်ကဵုနာနာဂမၠိုၚ်။
(၂) တွဵုရးမတၞီလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာတအ်ဂှ် ပရၚ်ကမၠောန်ကိုန်အစဳဇန် ဇြဟတ်ဓာတ်လသဳကၟိန်ဍုၚ်၊ ကိုန်အဇဳဇန်ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ဇၞော်ကၟိန်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ် မၞုံတန် တဴပ္ဍဲတွဵုရးမွဲမွဲ။
(၃) ဂကောံတၞီလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ရောတအ်ဂှ် ပ္ဍဲအပ္ဍဲတွဵုရးမွဲမွဲ ပွမၜံက်ခါဲသ ယံဇာတလ္တူတိသၟဝ်တကီု၊ ပွမသွံရာန်ကီု။
(၄) ဆေၚ်စပ်ကဵုပရေၚ်ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်ဍုၚ်သၟာၚ်တုဲ တွဵုရးမတၞီလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲဂကောံကၟိန်ဍုၚ် ဖေတ်ဒရာဂမၠိုၚ် ဆေၚ်စပ်ကဵုပရေၚ်ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်ဂမၠိုၚ်ကီု၊ ဆေၚ်စပ်ကဵုကိစ္စသၠောဲပြံၚ် အခေါၚ်ပိုၚ်ပြဳပိုန်ဒြပ်ကီု။
(၅) ဂကောံတွဵုရးတၞီလုပ်လၟိဟ်ပ္ဍဲဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် တွဵုရးမွဲကဵုမွဲဂၠံၚ်တဴ အာကၠုၚ် ဆေၚ်စပ်ကဵုပရေၚ်ပလံၚ်ဗ္စိုပ်ဂၠံၚ်တရဴကုန်ကီု၊ ပရေၚ်ပလံၚ်ဗ္စိုပ်ဂၠံၚ်တရဴဍာ်ကီု၊ ပရၚ်ပလံၚ်ဗ္စိုပ်ဂၠံၚ်တရဴကျာကီု၊ ဆေၚ်စပ်ကဵု ပရေၚ်ပလံၚ်ဗ္စိုပ်ဇိုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ်ၜဳကီု။
(၆) ပရေၚ်ကေၚ်ကာညးဒဒိုခ် ကေုာံ အခေါၚ်စပ်ကဵုဓမ္မဝတ်ဂမၠိုၚ်
(၇) ဥပဒေရာဇာဝတ် ကေုာံ ဥပဒေမဆေၚ်စပ်ကဵုဓမ္မဝတ်ဂမၠိုၚ်
(၈) ပရေၚ်ပ္ကတ်ပ္ကေၚ်ညးဒုၚ်ကာဍုၚ်ဂမၠိုၚ်
(၉) သၟာဝါဗ္ၚ ကေုာံ ဆေၚ်စပ်ကဵုကိစ္စသၟာကမၠောန်ဂမၠိုၚ်
(၁၀) ပရေၚ်ကူသာန်သွံရာန
(၁၁) ပရေၚ်ကောပ်ကာဲစရၚ်မၞိဟ်
(၁၂) ပရေၚ်ဆက်စၠောံဂၠံၚ်ဍာန်
(၁၃) ပရေၚ်ကူသာန်သွံရာန်ဍုၚ်သၟာၚ်
(၁၄) ပရေၚ်ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်တဲဇၞော်ဂမၠိုၚ်
(၁၅) အကံၚ်ခေါန်ၚာၚ်သၞေဟ်ၜဳ
(၁၆) ပရေၚ်ကူသာန်သွံရာန်တတ်ကၠောံပယျဵု
(၁၇) သုတေသန ကေုာံ သိပ္ပံ
(၁၈) ပရေၚ်ထိၚ်ဒဝ်ပွဳပွူသဘာဝ
(၁၉) စၟတ်သမ္တီ စရၚ်သၠးၜံၚ်/ချိုတ်
(ဂ) ပ္ဍဲအရာချူခၞံသၞောဝ်သ္ဇိုၚ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာမ္ဂး ပ္ဍဲကဵုစၞောန်ပ္ညုၚ်ဥပဒေက္ဆံၚ်တွဵုရးဂှ် အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။
(၁) ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်တွဵုရးနာနာ
(၂) ပရေၚ်စဳရေၚ်ဂဗုတ်တွဵုရး
(၃) ဒပ်ဗၠာဲသၟိၚ်တွဵုရး
(၄) ဒပ်ဂီုကၠီုတွဵုရး
(၅) ပရေၚ်ဘဏ္ဍာတွဵုရး
(၆) ပရေၚ်ပညာသ္ဇိုၚ်၊ ပရေၚ်ပညာတက္ကသိုလ် ကေုာံ ကဝ်လိက်
(၇) ပရေၚ်ထက်ယုက်တွဵုရး
(၈) ကဏ္ဍပရေၚ်သၞောဝ်ဓဝ်
(၉) ပရေၚ်ဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်ပရေၚ်မၞိဟ်တွဵုရး (ပြည်နယ်လူမှုဖူလုံရေး)
(၁၀) စမြိုၚ်သ္ဇိုၚ်က္ဆံၚ်တွဵုရး
(၁၁) ကိစ္စဆေၚ်စပ်ကဵု ပရေၚ်တိဍာ်
(၁၂) ကိစ္စဆေၚ်စပ်ကဵုကောန်ဍုၚ် က္ဆံၚ်တွဵုရး
(၁၃) ကိစ္စဆေၚ်စပ်ကဵုသယံဇာတလ္တူတိသၟဝ်တိဂမၠိုၚ်
(၁၄) ကိစ္စဆေၚ်စပ်ကဵုသၟာဗ္ၚဂမၠိုၚ်
(၁၅) လိက်သုၚ်စောဲရုၚ်တွဵုရး
(၁၆) အကံၚ်အခေါၚ်ၚာၚ်က္ဆံၚ်တွဵုရး၊ အကံၚ်ခေါန်ကူသာန်သွံရာန်၊ အကံၚ်ခေါန်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် အကံၚ်အခေါန်ပရဲပရၚ်၊ အကံၚ်ခေါန်အရက်သုရာ၊ မပ္တံဆေၚ်စပ်ကဵု ကိစ္စအကံၚ်ခေါန် ဂမၠိုၚ်
(၁၇) ပရေၚ်တဵုလွဳ
(၁၈) ပရေၚ်ဗဂဵုလဟဵု (စည်ပၚ်သာဘာရေး)
(၁၉) ကိစ္စဆေၚ်စပ်ကဵုဂြိုပ် ကေုာံ သယံဇာတယသဘာဝဂမၠိုၚ်
(၂၀) ပရေၚ်ကူသာန်သွံရာန် ဍုၚ်ဇိုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ်ဂမၠိုၚ်
(၂၁) ပရေၚ်သၠာဲဂတးယေန်သၞာၚ်ဍုၚ်သၟာၚ်
(၂၂) ပရေၚ်ကောပ်ကာဲဖန်ဇန် ဇိုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ်ၜဳ
(၂၃) အခေါၚ်ပိုၚ်ပြဳတမ်မူလ
(၂၄) ပရေၚ်ကူသာန်သွံရာန်တတ်ကၠောံပယျဵု
(၂၅) ဘဲပၟတ် ကေုာံ ပရေၚ်စဵုဒၞာဘဲအန္တရာဲသဘာဝ
(၂၆) ဟိုဝ်တေဝ် ကေုာံ ပရေၚ်ကမၠောန်အာတရဴ
(၂၇) ရေဒဳယဵု ဆေၚ်စပ်ကဵုဒေသ ကေုာံ ပရေၚ်ကမၠောန်ဗလးရုပ်ရမျှာၚ် (TV)
(၂၈) တိုက်သြန် ကေုာံ ပရေၚ်ကမၠောန်ဒုၚ်လျိုၚ်ဂမၠိုၚ်
(၂၉) တက္ကသိုလ် ကေုာံ တၚ်စၞောန်ပ္ညုၚ် ပေရၚ်ကမၠောန်ကွတ်ဂယိုၚ်လမျီုဂမၠိုၚ်
(၃၀) ပရေၚ်ပ္ကတ်ပ္ကေၚ်ညးဒုၚ်ကာဍုၚ် ပ္ဍဲတွဵုရး
(၃၁) ပရေၚ်ကောပ်ကာဲစရၚ်မၞိဟ် က္ဆံၚ်တွဵုရး
(၃၂) ပရေၚ်ကမၠောန်ခါဲသတ္တု
(၃၃) ပရေၚ်ကမၠောန်ၜဵု ကေုာံ ကပေါတ်တိတ်ပ္ဍဲဍာ်ဂမၠိုၚ်
(၃၄) ပရေၚ်သိုၚ်ခၞံ
(၃၅) သ္ၚိဒၟံၚ်၊ ဆေၚ်စပ်ကဵုဥပစာဂမၠိုၚ်
(၃၆) ကိစ္စဆေၚ်စပ်ကဵုဇြဟတ်ပၟတ်လလဳဂမၠိုၚ်
(၃၇) ပရေၚ်ကမၠောန်ကွက်စက်ကွတ်တဲ တဲလ္ဒောဝ် ကေုာံ တဲဇၞော်ဂမၠိုၚ်
၆။ အခေါၚ်ချူခၞံ သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရး
(က) ဇၟာပ်တွဵုရးမတၞီလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲဂကာံကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာတအ်ဂှ် သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရး သ္ဒးနွံရောၚ်။
(ခ) တွဵုရး လုပ်ဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် နကဵုကံကုသဵုဂကူညးကဵုညး အဝဵုချူခၞံသၞောဝ်၊ အဝဵုအုပ်ဓုပ် ကေုာံ အဝဵုစဳရေၚ်ဂဗုတ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ခေါၚ်ဒ္ဂေတ်လ္ၚတ်သုၚ်စောဲ ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ညံၚ် သ္ဂောံနွံမာန် ပ္ဍဲသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရးအ်ဂှ် သ္ဒးချူဓမံက်စၞောန်ထ္ၜးလဝ် ဗွဲမကၠးဖ္ဍးရောၚ်။
(ဂ) တွဵုရးမဆေၚ်စပ်တအ် တၚ်တၟေၚ်နွံကၠုၚ်မ္ဂး သွက်အဝဵုခၞံသၞောဝ်ဥပဒေဂှ် ကၠတ်ထဝ် (၁) ဗၠိုၚ်ကဵုဒှ်၊ ကၠတ်ထဝ် (၂) ဗၠိုၚ်ကဵုဒှ် အခေါၚ်သုၚ်စောဲရေၚ်တၠုၚ်သ္ဒးနွံရောၚ်။
(ဃ) အကြာကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ရော ကေုာံ တွဵုရးဂမၠိုၚ် ပွမပါ်ပရအ်အဝဵုအာဏာတအ်ဂှ် နကဵုမူမ္ဂး စၞောန်ပ္ညုၚ် ချူခၞံသၞောဝ်ဥပဒေတွဵုရးဂမၠိုၚ် ကေုာံ စၞောန်ပ္ညုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေတုပ်သၟဟ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ပ္ဍဲသ္ဇိုၚ် သၞောဝ်ဥပဒေတွဵုရး ဒးဓမံက်ထ္ၜးလဝ်ဗွဲမဍိုက်ပေၚ်ရောၚ်။
(ၚ) တွဵုရး မလုပ်ဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် သွက်ပရေၚ်ဂီုကၠီု၊ ပရေၚ်စဵုဒၞာ ကေုာံ ပရေၚ် အုပ်လဒမ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရး၊ ကိစ္စဆေၚ်စပ်ကဵုဒပ်ဗၠာဲသၟိၚ်တွဵုရးဂမၠိုၚ်တအ် ပ္ဍဲသ္ဇိုၚ် သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရးဂှ် သ္ဒးဓမံက်ထ္ၜးလဝ်ရောၚ်။
(စ) ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဒၟံၚ်တန်တဴကၠုၚ်လဝ်အဆက်က် ပ္ဍဲအပ္ဍဲတွဵုရးမဆေၚ်စပ်တအ်ဂှ် နကဵုလၟိဟ် စရၚ်ဂမၠိုၚ် သ္ဒးဓမံက်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရးရောၚ်။
(ဆ) ညးဇၞော်အလဵုအသဳတွဵုရးကောန်ဂကူတအ်ဂှ် သ္ဒးဒှ်ညးစၞးကောန်ဂကူ တွဵုရးမဆေၚ်စပ်တအ်ဂှ် ရောၚ်။
(ဇ) တွဵုရး တၞီလုပ်ပ္ဍဲဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂှ် တွဵုရးမွဲကဵုမွဲ ပွမပလာပ်ပထုဲၜက်ၜေတ်ညးသ္ကအ် သ္ပဟွံဂွံရောၚ်။
(ဇျှ) ပ္ဍဲတွဵုရးဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် အရေဝ်ဘာသာမိကောန်ဍုၚ်အရၚ် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာသုၚ်စောဲဍုၚ်ဂှ် သီုၜါဘာသာ ပံၚ်တောဲတုဲ သ္ဒးသုၚ်စောဲအာနဒဒှ်လိက်ရုၚ်ရောၚ်။
(ည) ပ္ဍဲအရာချူခၞံ သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရးမ္ဂး ကမ္မတဳချူခၞံသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရးဂှ် သ္ဒးဒက်ပ္တန်အာတုဲ သ္ဒးဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ်နကဵုဆန္ဒညးဍုၚ်ကွာန် ဒၟံၚ်တန်တဴမံၚ် ပ္ဍဲတွဵုရးတုဲမှသ္ပဒတန် ရောၚ်။
(ဋ) ပ္ဍဲကဵုသၞောတ်ပရေၚ်ပညာတွဵုရးဂှ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵုအရေဝ်ဘာသာမိ သုၚ်စောဲဗ္တောန်အာ သၞောတ်အ ရေဝ်ဘာသာစုၚ်ရောၚ်။
(ဌ) ပရေၚ်တိဍာ်ဂူယာ ကေုာံ ခေါၚ်ပရေၚ်စဳမာန်ကောပ်ကာဲသယံဇာတဂှ် သ္ဒးစွံပ္တန်လဝ်ပ္ဍဲတွဵုရးရောၚ်။
(ဍ) ကောန်ဂကူဗွဝ်လၟိဟ်မအောန် ဒၟံၚ်တန်တဴမံၚ်ပ္ဍဲတွဵုရးဂှ် တန်တဴကဵု လၟိဟ်ကောန်ဂကူဗွဝ်လၟိဟ် မၞိဟ်မအောန် ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဒေသညးတအ် ဒၟံၚ်တန်တဴမံၚ်တအ်ဂှ်တုဲ ဒေသအခေါၚ်အုပ်ဓုပ်ဇကု ဇကုကဵု နဒဒှ်ဒေသကောန်ဂကူဂှ် စၟတ်သမ္တီကေတ်မာန်ရ။
(ဎ) နကဵုစၟတ်သမ္တီဒေသဆန္ဒမာဲဂှ် နူကဵုဒေသခေါၚ်အုပ်ဓုပ်ဇကုဇကုကဵု ဒေသကောန်ဂကူဗွဝ်လၟိဟ်မ အောန်တအ် ရုဲစှ်မၞိဟ်စၞးသွက်ကၠတ်ထဝ်တွဵုရး လၟိဟ်မၞိဟ်ဟွံရုမ်ဂဝ်ကီုလေဝ် နကဵုခေါၚ်အရာ တၟေၚ် နူကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ဗွဝ်လၟိဟ်မၞိဟ်မအောန်တအ် ဒးရုဲစှ်ပ္တိုန်ကဵု ညးစၞးကၠတ်ထဝ်တွဵုရး ရောၚ်။
၇။ ပရေၚ်စဵုဒၞာအခေါၚ်အရာ ဗွဝ်လၟိဟ်ကောန်ဂကူမအောန်
(က) ကောန်ဍုၚ်အရၚ်လၟိဟ်မအောန်တအ် ဒၟံၚ်တန်တဴမံၚ် ပ္ဍဲတွဵုရး တၞီလုပ်ပ္ဍဲဂကောံကၟိန်ဍုၚ် ဖေတ်ဒရာ တအ်ဂှ် အခေါၚ်အရာဗွဝ်လၟိဟ်ကောန်ဂကူမအောန်တအ်ဂှ် ဒးစဵုဒးစၞာကဵု နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေ ရောၚ်။
(ခ) သွက်အခေါၚ်အရာ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဗွဝ်လၟိဟ်မအောန် မတန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲတွဵုရးလုပ်ပ္ဍဲဂကောံကၟိန် ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂှ် ဒေသဂွံအခေါၚ်အုပ်ဓုပ်ဇကုဇကုကဵု ဒေသကောန်ဂကူဂမၠိုၚ်တအ် ပ္ဍဲကဵုသ္ဇိုၚ် သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ် ကေုာံ သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရးဂှ် ဒးစၞောန်စၟတ်လဝ်ကဵု ဗွဲမ ကၠးဖ္ဍးရောၚ်။
(ဂ) ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဗွဝ်လၟိဟ်မအောန်တအ် သွက်ဂွံထိၚ်ဒက်မၚ်မွဲအာ လိက်ပတ်၊ ယေန်သၞာၚ်၊ အရေဝ်ဘာသာ၊ လက္ချန်ကောန်ဂကူကီု၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်၊ ပရေၚ်မၞိဟ်တအ် ညံၚ်သ္ဂောံတဴတက် ဖောအ်ဗြေဝ်တိုန်မာန် အခေါၚ်အရာတအ်ဂှ် ဒးဓမံက်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်ကၟိန် ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ ကေုာံ သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရးရောၚ်။
(ဃ) လက္ချန်တၟေၚ် ဝိသေသကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဗွဝ်လၟိဟ်မၞိဟ်မအောန်တအ် သၟာၚ်နူကဵုဒးသ္ပစၟတ်သမ္တီဂှ် အခေါၚ်အရာကောန်ဍုၚ်အရၚ် လၟိဟ်မၞိဟ်မအောန်တအ်ဂှ် ချူခၞံသၞောဝ်ဥပဒေသ္ဒးမၚ်မွဲစဵုဒၞာတုဲ ညံၚ်သ္ဂောံတဴတက်တိုန်အာဂှ်လေဝ် သ္ဒးရေၚ်တၠုၚ်ကဵုရောၚ်။
(ၚ) ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်လၟိဟ်မၞိဟ်မအောန် ဒၟံၚ်တန်တဴမံၚ် ပ္ဍဲတွဵုရးမလုပ်ပ္ဍဲဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ တအ်ဂှ် အခေါၚ်ကံကုသဵုဂကူညးတအ် ဒးရီုဗၚ်စဵုဒၞာကဵုတုဲ ဒးဓမံၚ်ထ္ၜးလဝ်ကဵုတၚ်ဒုၚ်လျိုၚ် ပ္ဍဲသ္ဇိုၚ် သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရးရောၚ်။
၈။ သၞောတ်ဒဳမဵုကရေဇြဳဗော်ဇဳ
(က) ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂှ် သ္ဒးသုၚ်စောဲအာ သၞောဝ်ဒဳမဵုကရေဇြဳဗော်ဇဳရောၚ်။
(ခ) ပ္ဍဲအရာချူခၞံသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂှ် ညံၚ်ရဴသၞောတ်တၠအဝဵု၊ သၞောတ်ပရေံ ပရေံတအ် မံက်ဂကဝ်တိုန်ကၠုၚ်ဟွံဂွံရောၚ်။
(ဂ) သၞောဝ်ဥပဒေဆေၚ်စပ်ကဵု ဒက်ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲက္ဆံၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဂှ် ကၠတ်ထဝ်ကၟိန်ဍုၚ် တအ် ဒးစၞောန်ထ္ၜးလဝ်ဗွဲတၞဟ်ခြာရောၚ်။
(ဃ) သၞောဝ်ဥပဒေဆေၚ်စပ်ကဵု ဒက်ပ္တန်ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ် ဒုၚ်လုပ်ပေါဲရုဲမာဲ ပ္ဍဲက္ဆံၚ်ွတွဵုရးဂှ် နူကၠတ်ထဝ်တွဵုရး ဒးစၞောန်ထ္ၜးလဝ် ဗွဲတၞဟ်ခြာရောၚ်။
(ၚ) ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ဗွဲမညဳသၟဟ်ကဵု ဒ္ဂေတ်လ္ၚတ်ဒဳမဵုကရေဇြဳ ကေုာံ သ္ဇိုၚ်မူဒဳမဵုကရေ ဇြဳတုဲ ဗွဲမဗၠးၜး ဒက်ပ္တန်ဗော်မာန်ရောၚ်။
(စ) ဗၠးၜးတုဲ ပေါဲရုဲမာဲဗဗွဲဓဝ်ညံၚ်ဂွံနွံဂှ် ဗွဲမညဳသၟဟ်ကဵု တၚ်စၞောန်ထ္ၜး ပ္ဍဲသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာကဵု သ္ဇိုၚ်သၞောဝ် ဥပဒေဒက်ပ္တန်တွဵုရးဂှ် ဒးကၠောန်သ္ပအာရောၚ်။
၉။ အခေါၚ်အရာဒဳမဵုကရေဇြဳ အခေါၚ်အရာမၞိဟ်၊ အခေါၚ်အရာကောန်ဍုၚ် ကေုာံ တြုံ – ဗြဴ အခေါၚ် တုပ်သၟဟ်
(က) ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဒၟံၚ်တန်တဴမံၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာအလုံအိုတ်သီုဂှ် အခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ်နကဵုပူဂဵု မွဲမွဲ အခေါၚ်အရာပုဂ္ဂလိက ကေုာံ အခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ် နကဵုဗွဝ်ကောန်ဂကူညးကဵုညးမ္ဂး အခေါၚ်အ ရာပံၚ်ကောံဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် အခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ် ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ် သ္ဒးနွံရောၚ်။
(ခ) ဇၟာပ်ကောန်ဍုၚ်တအ် အခေါၚ်အရာကောန်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ် အခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ်ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်သ္ဒးနွံရောၚ်။ ပွမဒးဒှ်ကောန်ဍုၚ်/ပွသ္ပကောန်ဍုၚ်ဂှ် ဒးစၟတ်သမ္တီ နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေရောၚ်။
(ဂ) ဇၟာပ်ကောန်ဍုၚ်တအ် အခေါၚ်ထေက်ကဵုကလိဂွံတမ်မူလ နူစသၠးဂဝ် သ္ဇိုၚ်အခေါၚ်အရာမၞိဟ် ဂမၠိုၚ်ဂှ် နကဵုအကာဲအရာလဵုမွဲဟွံဟီု ရုပ်သီထောံဟွံဂွံရောၚ်။
(ဃ) ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု ဂကူ၊ အရံၚ်သာ်စၞာံ၊ ဘာသာရှေ်သှေ်၊ ဇာတိတိုပ်သုက်၊ အခိုက်အလေံပြဝဏီ ကေုာံ တြုံ – ဗြဴ ဆေၚ်ကဵုလိၚ်တအ်ဂှ် ပွမပါ်က္ဆံၚ်ဆက်ဆောံပ္ဍဵုပ္ဍိုက် (ခ္ဍိုက်ဓရိုက်) ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်ဂှ် နကဵု သၞောဝ်ဥပဒေ ဒးစဵုဒၞာလဝ်ကဵုရောၚ်။
(ၚ) ဆေၚ်စပ်ကဵု တြုံ – ဗြဴ အခေါၚ်တုပ်သၟဟ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ပ္ဍဲဗီုပြၚ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဒက်ပ္တန် ဒးစၞောန် ထ္ၜးလဝ် ဗွဲမကၠံဖ္ဍးရောၚ်။
(စ) ပ္ဍဲအရာကိစ္စဖျေံသ္ဂုတ်သွာတ် ကဏ္ဍနာနာတအ်ဂှ် သွက်ညးဗြဴတအ်ဂွံပါလုပ် ၃၀ က္ဍိုပ်ကၠံမာန် ဒးရေၚ်တၠုၚ်ကဵုရော။
(ဆ) ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂှ် ဒးဒ္ဂေတ်ဗက် ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဍာ်ဒကေဝ်အခေါၚ်အရာမၞိဟ် အတိုၚ်ဍုၚ်ဂၠးတိတအ် စၞောန်ထ္ၜးလဝ်ဂှ်ရောၚ်။ အခေါၚ်အရာမၞိဟ်တအ်ဂှ် ဗွဲမညဳသၟဟ်ကဵု ဗၞတ်ဗ္ၜတ်အခေါၚ်အရာကောန် ဍုၚ်၊ အခေါၚ်အရာလၟိဟ်မၞိဟ်ကောန်ဂကူမအာန်၊ အခေါၚ်အရာကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဒေသဂမၠိုၚ် တအ်ဂှ် ဒးပအပ်ကဵုဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရောၚ်။
(ဇ) ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂှ်လေဝ်ကီု၊ ပ္ဍဲတွဵုရးဂှ်လေဝ်ကီု ဘာသာရှေ်သှေ် ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်လၟိဟ် မအောန်တအ်ဂှ် ဒးသ္ပကဵုစၟတ်သမ္တီတုဲ ပွမပ္ဍဵုပ္ဍိုက် ပွမဆက်ဆောံပါ်က္ဆံၚ်ဂှ် သ္ပဟွံဂွံရ။
(ဇျှ) မဒှ်လက္ချန်ကောန်ဂကူ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ဘာသာ၊ အရေဝ်၊ လိက်ပတ်၊ ယေန်သၞာၚ်၊ အခိုက်ကၞာပြဝေဏီ ကေုာံ မပ္တံကဵု ဝၚ်အာဲကၟာဲတအ်ဂှ် ကောန်ဂကူမဆေၚ်စပ်တအ် အခေါၚ်ထိၚ် ဒဝ်သၠုၚ်ပ္တိုန် သ္ဒးနွံတုဲ သၟာၚ်နူအလဵုအသဳ မ္ဒးကဵုအထံက်အပၚ်ဂှ် သ္ဒးစၞောန်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲသၞောဝ် ဥပဒေတုဲ ဒးစဵုဒၞာကဵုရောၚ်။
(ည) ဇၟာပ်ကောန်ဍုၚ် အခေါၚ်ဟီုဂးဓမံက်ထ္ၜး ဗွဲမဗၠးၜး ကေုာံ အခေါၚ်ကေတ်ပရိုၚ်တအ်ဂှ် နကဵုတၚ်ဒုၚ် လျိုၚ်နွံနွံ စၞောန်ထ္ၜးသၞောဝ်ဥပဒေတုဲ ဒးစဵုဒၞာကဵုရောၚ်။
၁၀။ ကၟိန်ဍုၚ်ဟွံဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵုပရေၚ်ဘာသာ
(က) ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဝွံ သ္ဒးဒှ်သၞောတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဟွံဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု ပရေၚ်ဘာသာရေၚ်။
(ခ) ဇၟာပ်ကောန်ဍုၚ် ကွေတ်ဘာသာဇကု နွံပၟိက်သ္ဍိုက်မၠိုက်ကဵုစိုတ်ဂှ် ဗွဲမဗၠးၜး အခေါၚ်ရှေ်သှေ် သ္ဒးနွံ ရောၚ်။
(ဂ) စပ်ကဵုပ္ဍဲအရာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ပွမရေၚ်တၠုၚ်သုၚ်စောဲတဴပရေၚ်ဘာသာဂှ်သ္ပဟွံဂွံရောၚ်။
နိဂီု
လတူတၚ်ပတိုထ္ၜးလဝ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ တၚ်ရန်တၟံပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် နူဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ၊ နူဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန် စပ တမ်နူ ဗော်ကောန်ဂကူမန် ကေုာံ ဗော်ဒဳမဵုကရေဇြဳစလုံရးမန်ကီု၊ ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် လတူကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂှ် ကီု၊ နူဂကောံမှာဇန်ဒေသမန်နာနာတအ်ကီု၊ သွက်သ္ဂောံဒက်ပတန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာဂှ် ကံက်နုက်လဝ် လိက်စံၚ် ကဵုကသပ်ဂမၠိုၚ်တအ်ကီု၊ ညးစၞးတိုန်စိုပ်လဝ် ပ္ဍဲပေါဲသဳကၠဳပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်တအ်လေဝ် ကံက်နုက်လဝ်ရမျာၚ်ဂမၠိုၚ်တအ်ကီုရ။
ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်တုဲ အတိုၚ်ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်မနွံပၟိက် သၞောတ်ဒဳမဵုကရေဇြဳ၊ အခေါၚ်ကံကုသဵု ဂကူညးညးဖန်၊ အဆံၚ်တုပ်သၟဟ်ကောန်ဂကူ ကေုာံ ခေါၚ်အရာကောန်ဂကူ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂကူလၟိဟ်ဗွဲမ အောန်တအ် နကဵုတၚ်ဒုၚ်လျိုၚ် ဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာမ္ဂး အလုံကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ် အရၚ်အိုတ်သီု ပ္ဍဲကဵု ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာတၟိဏံဝွံ သိုက်တုပ်ဝါတ်တုပ်၊ “ညံၚ်ခပေါဲဟွံလာဲ ခၟာဲဟွံဒကး” ဒၟံၚ်အာညးသ္ကအ်တုဲ ပရေၚ်အဝဵု အုပ်ဓုပ်ကၟိန်ဍုၚ်ဂှ်လေဝ် ဒးစဵုဒၞာအာ ဗွဲမတုပ်သၟဟ်ရောၚ်။
