❏ ချူ – နာဲကသုမန်
ကၟိန်ဍုင်ဏံဝွံ ဒက်ပတန်လဝ်ကဵု ကောန်ဂကူကောန်ဍုင်အရင်ဂမၠိုင်ရ။ ဂကူဗၟာတံသၟး ကေင်အုပ်ဓုပ်လဝ် ကၟိန်ဍုင်ဏံဟွံသေင်ရ။ ဝါဒတၠအဝဵုပၞာန်ကဵု ဝါဒမဟာဝါဒဳဂကူ (ဝါဒၚိတ်ဂကူ) ဂှ် ဖန်ဗဒှ်ကၠုင် ပေါဲပၞာန် (၇၅) သၞာံရ။ လၟုဟ် တၠအဝဵုပၞာန် ‘မင်းအောင်လှိုင်’ သီအဝဵုတုဲ ညးတေံဟီုမံင် ဒက်ပတန်ပရေင်ၜိုဟ်လလံရောင်၊ အာဂၠံင်တရဴ ဖေဝ်ဒရာရောင် ဂးလဝ်ရ။ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန် ညးမၞုံမံင်ကဵုလညာတ် အုပ်ဓလီုအဝဵု ညးမစကာဝါဒမဟာဂကူဏံ ဟီုအရေဝ်သာ်ဏံဂှ် ၜိုတ်လဵုပတှ်ေဂွံရော – သွက်ဂွံဒးသၟာန်နွံရ။
■ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာ – ညးမပါဲတးဖေဝ်ဒရာ
သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော် မင်းအောင်လှိုင် အခိင်တ္ၚဲဏံဂှ် မဇနူအလဵု တိုန်ဘာပၞာန်အလဵု မုညးတေံဗ္တောန်လဝ် အရာဏံဂှ် ဒးဂၠိုက်ဂၠာဲညိရောင်။
၁၉၆၂ ဂိတုမာတ်ဂှ် မဇပၞာန်ဗၟာတံ ဇၞော်ကၠုင်ရ။ အခိင်တေံ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော် ‘နေဝေန် (နေဝင်း)’ ဂှ်တှ်ေ မွဲအခိင်တေံ ဟွံမိက်ကဵု အခေါင်အရာ ကုကောန်ဍုင်အရင်တံတုဲ သီထောံအဝဵုရ။ ဟီုအရေဝ် ‘ဖေဝ်ဒရာ’ (လ္ၚဵုချု ဖေဝ်ဒရေဝ်၊ လ္ၚဵုချု – ဖေဝ်ဒရဴ) ဂှ် ဒးဒုင်ရပ် ဒးဒုင်ဖျေံထံင်ရ။ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကောန်ဍုင်အရင် ညးမအာတ်မိက် ‘ဖေဝ်ဒရာ’ ဂှ် ဒးဒုင်ရပ်ရ။ သ္ၚိနန် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သေံဇၞော် (ရှမ်း) တံဂှ်တှ်ေ ဒးဒုင်စံင်ရ။ ‘ဖေဝ်ဒရာ’ ဟီုဂှ် အရာပါ်ပတိတ် နူကဵုကၟိန်ဍုင်ရောင် (ဖက်ဒရယ်ဆိုတာ ပြည်ထောင်စုမှ ခွဲထွက်ရေးပဲ ဖြစ်တယ်) ရဴဝွံ ဟီုဂးတုဲ စုတ်စုတ်ပ္ဍဲက္ဍဟ်ကွးဘာ ပ္ဍဲကဵုပရေင်ပညာ ဗွဲမလအ်လရ။ လညာတ်ဏံဂှ် ဒှ်အစ လညာတ်မဟာဝါဒဳ ဂကူဗၟာရ။
စပတံနူကဵုပလီုကၠေံထောံ သၞောတ်ဖေဝ်ဒရာ၊ ဝါဒဖေဝ်ဒရာတုဲ နေဝေန်ကဵု သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာ မွဲသကအ်ဂှ် စတုဲ ပလီုကၠေံ အခေါင်အရာကောန်ဂကူတံရ။ အခိင်တေံ အတိုင်ညးဇၞော်ဇၞော်တံ လဴစဂှ်မ္ဂး လိက်မန်ပိုဲ အခိင်တေံဂှ် ဂွံအခေါင် ပံက်လဝ် ဌာနလိက်မန် ပ္ဍဲကဵုတက္ကသိုလ်လေဝ်ကီု ဂွံအခေါင်ဗတောန်လိက်မန် ပ္ဍဲကဵုဘာအလဵုအသဳ စဵုကဵုတန်သၠုင်လေဝ်ကီု ဒးဒုင်ကၟာတ်လဒဵု ဖအိုတ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးဍုင်သေံဂှ်မ္ဂး သ္ၚိဌာန်ဝင်နန် သၟိင်စဍုင် (စဴဖွာ – စော်ဘွား) တံ ပိုင်ပြဳလေဝ်တံဂှ် ဒးဒုင်ပလီုပလာ် ဒးဒုင်စံင်ပလီုရ။ ပ္ဍဲကဵုတိဍာ်ချေင်ကဵု ကချေင်တံဂှ် ဘာချာတ်တံဂှ် ဒးဒုင်စံင်ပလီုရ။
ရန်တၟအ်ကဵု ဂွံပါဲတး သၞောတ်ဖေဝ်ဒရာတုဲ သၟိင်ပၞာန်နေဝေန်ဂှ် အခိင်တေံ ညးတေံ ကဵုဍုင်မန်ဗျဟ်ဟ်မွဲတုဲ ဒက်ပတန်ပတိုန် ဗီုပြင်ကၟိန်ဍုင်တၟိ ရး (ရ) ရး (တို်း) တွဵုရး (၇) တွဵုရး (ပြည်နယ်) တုဲ အဝဵုတံဂှ် ထိင်စွံလဝ်အဝဵု ဗဟဵုတေံ ရပ်ဇုက်ရ။ ရးဒေသ (၇) ရး ဒၞာဲကောန်ဂကူဗၟာတံ ဂၠိုင်ဂှ် ပါ်ကဵု (၇) ဂအုံတုဲ တွဵုရးကောန်ဍုင်အရင်တံဂှ်တှ်ေ ဂွံ ညးမွဲမွဲဂအုံဍောတ်ရ။ အခိင်ဓဝ် အဝဵုဂှ် ပၞာန်တံ ကေတ်လဝ်ဖအိုတ် ဗီုကဵု အခိင်တ္ၚဲဏံရ။ ညးမကေင်ဂွံလဝ် တွဵုရးဇေတ်တ် မပ္တံကဵု ဂကူချေင်၊ ကချေင်ကဵု သေံဇၞော် (ရှမ်း) တံဂှ် ဒးရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတးရ။ ပ္ဍဲအခိင် သ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန်အုပ်ဓုပ်လဝ် ဗၞတ် (၂၆) သၞာံဂှ်တှ်ေ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဇၞော်တိုန်တုဲ ဍေံတံ အုပ်ဓုပ်အာ ဇၟာပ်ပ်တွဵုရးတံရ။
သောင်ဂှ်တှ်ေ ပိုဲတံ က္လေင်သ္ၚဳဂၠိပ်မ္ဂး ညးဂှ်ဂှ် ပလီုထောံ လညာတ်သဘဴဓရ် ‘ဖေဝ်ဒရာ’ ဏံရော။ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာတံဟေင်ရ။ ပလီုကၠေံ အဝဵုကောန်ဍုင်အရင်တံတုဲ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာတံသၟးဟေင် ကေတ်ထောံအဝဵုရောင်။ တၠအဝဵုပၞာန် သ္ကိုပ်ပၞာန် ‘တာန်ယှိုဲ’ (သန်းရွှေ) ဂှ် ဒှ်ကွး ‘နေဝေန်’ ရ။ သ္ကိုပ်ပၞာန်ပြဟ်ဟ်ဏံ ‘မင်းအောင်လှိုင်’ ဂှ်တှ်ေ ဒှ်ကွး ‘တာန်ယှိုဲ’ ရ။ ညးတံဂှ် ဒှ်ကွး ဒှ်အာစာ ဒှ်မဇ ဒှ်မွဲသၞောဝ် ပလီုကၠေံ ‘ဖေဝ်ဒရာ’ ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ အခိင်တ္ၚဲဏံ နကဵု သ္ကိုပ်ပၞာန်သီလဝ်အဝဵု ‘မင်းအောင်လှိုင်’ ဂှ် ဟီုဂးဒၟံင် မအရေဝ် ‘ဖေဝ်ဒရာ’ သၠဲသၠဲလးလးရ ညံင်ရဴစပုင်သုင်ဍာ်ရ။ ဆဂး ကာလ ကောန်ဍုင်အရင်တံ အာတ်မိက်တိုန် သွက်ဂွံချူသၞောတ်ဝ် ဒက်ပတန်တွဵုရးပၠန်ဂှ် ဟွံကဵုအခေါင်ရ။ လညာတ် ‘ဖေဝ်ဒရာ’ မင်းအောင်လှိုင်ဂှ် ‘ဖေဝ်ဒရာ’ ပ္ဍဲကဵု သၟဝ်သၞောဝ် (၂၀၀၈) ရောင်ဂှ် ကၠးမံင်ရ။ အဝဵုညိည (လိက်ပတ် ယေန်သၞာင် ဘာသာ သာသၞာ အခိုက်ကၞာ) ဟေင် ကဵုလဝ်တုဲ ဆက်ထိင်အာ အဝဵုပရေင်ဍုင်ကွာန် (တိဍာ် သံယံဇာတ ဘဏ္ဍာ ပရေင်ပိုန်ဒြပ်) တံရောင်။ လညာတ်ဏံဂှ် လညာတ် ‘ဖေဝ်ဒရာ’ ဟွံဇေတ်ရ။
■ လညာတ်မဟာဝါဒဳဂကူ (မဟာလူမျိုးကြီးဝါဒ)
ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် ကာလ ကောန်ဍုင်အရင်တံဒှ်ဒှ် ရဲဍုင်ပလိုတ်တံဒှ်ဒှ် ဟီုဂးပတိုန်ပရူ ‘သၟိင်ဗၟာအဆက်ဆက်တံ စကာကၠုင် ဝါဒမဟာဝါဒဳဂကူရောင်’ ဟီုမ္ဂး ဂကူဗၟာလ္ၚဵု ကဠင်ဝါတ်ရ။ လ္ၚဵုပၠန်ဂှ် ညးတံ ဟွံကေင်စကာရောင် ကယျာန်ဓဝါတ်ရ။ မုဟိုတ် ကောန်ဍုင်အရင်တံ ဒးစောဲစပ်မံင် ဝေါဟာ စပ်ကဵု မဟာဝါဒဳဂကူဏံရော။ လညာတ်မဟာဝါဒဳဂကူဗၟာတံဏံ ဍေံမံက်ကၠုင် သာ်လဵုရော။
ဍေံမံက်ကၠုင် ဟိုတ်နူ လညာတ်ပဒေသရာဇ်ရ။ လညာတ် သၟာပရေင်ဍုင်ကွာန်ဂကူဗမာတံကီု သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ခယျကေတ်လဝ်ဂှ်တှ်ေ အလုံဍုင်ဗၟာ သီုကဵုတိဍာ်ကောန်ဍုင်အရင်တံဂှ် ဨကရာဇ်ဗမာတံ သီကေတ်လဝ်တုဲ ဒက်ပတန်လဝ်တုဲ ညးတံ ခယျလဝ် ဍုင်ညးတံဖအိုတ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု နေပြည်တော်တေံဂှ်တှ်ေ ပၞာန်ဗၟာတံ ဒက်ခၞံလဝ် ရုပ်ဨကရာဇ်ဍေံတံ ပိတၠ ကျာန်သေတ်တာ (ကျန်စစ်သား)၊ ဗရံင်နံင် (ဘုရင့်နောင်) ကဵု အလံင်ဗယျာ (အလောင်းဘုရား) တံတုဲ ဒဒှ်ရ ကၟိန်ဍုင်ဗၟာဏံဂှ် ဨကရာဇ်ပိတၠဏံ ဒက်ပတန်လဝ်ရောင် ပၠောပ်လညာတ်ရ။
လညာတ်ဏံဂှ် နွံမံင် ဆၜိုတ်ပ္ဍဲကဵုပၞာန်ဗၟာတံ ဟွံသေင်၊ ပ္ဍဲကဵုက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပရေင်ဍုင်ကွာန်တံ စောဲလာံမံင်ရ။ မုဟိုတ်ရော ဟီုတှ်ေ ပ္ဍဲအခိင်ဍုင်ဗၟာ ဂွံဗၠးၜးတၟိတၟိ ကာလက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်တံ အာတ်မိက် အခေါင်အရာဂကူမန်ဂှ်တှ်ေ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗမာတံ ဟီုကၠုင်ဂှ် ‘မန်ကဵုဗမာ’ တုပ်ပ်ရောင် ဂးရ။ လညာတ်ဏံဂှ် လညာတ်ၚိတ်ဂကူရ။ ကောန်ဍုင်အရေင်ဖအိုတ်တံဂှ် ဂကူဗၟာရောင် ညးတံ ကၠိုဟ်လဝ်ကီုရ။ အဏံဂှ် စတုဲ ဒှ်ပြသၞာရ။
ပ္ဍဲကဵုသက္ကရာဇ် ၁၉၆၂၊ ကာလ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ သီအဝဵုတုဲဂှ် ဆက်တုဲစကာကၠုင် ဝါဒမဟာဂကူဏံ ပေင်င်ရ။ အတိုင်အရေဝ်ဍေံတံဂှ် ‘ဗမာပြည်’ ‘ဗမာစာ’ ‘ဗမာစကား’ ဂှ် ပၟိက်ဇၞော်အိုတ် နူကဵု ညးတၞဟ်ဟ်တံရောင် ဂးရ။ ညးတံ ဟွံကဵုပရေင်ရှ်ေသှ်ေ လတူအရေဝ်ဘာသာ ကောန်ဍုင်အရင်တံရ။
ကိုပ်ကၠာအိုတ် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာ နေဝေန်တံ စကာဝါဒမဟာဂကူ ပ္ဍဲကဵုပရေင်ပညာရ။ နူကဵု ကောန်ၚာ်တံ အဝဲဍောတ်တ်ဂှ် ဍေံတံ တက်ပၠောပ်လညာတ်ဗၠေတ်တ် ပ္ဍဲပရေင်ပညာရ။ လိက်ဗၟာဟေင် ဂွံအခေါင်ဗတောန် ပ္ဍဲကဵုဘာရ။ ပရူဝင်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာတံဟေင် ဂွံအခေါင်ဗတောန်ရ။ ကောန်ၚာ်တံ ဒးဒုင်ပၠောပ်စိုတ်ဓာတ်ဗၟာရ။ ယဝ်ရ ကောန်ၚာ်မန်ပိုဲ ဒးမံင်အာ ပ္ဍဲကဵုဘာဗ္တောန်လိက်မ္ဂး ဟွံဂွံတီ ပရူဝင်မန်ကီုရ။
မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် လပါ်လိက်ပတ်ပၠန်ဂှ် လိက်ပတ်ဗၟာဟေင် ဂွံအခေါင်ပတိတ်တုဲ လိက်ပတ်တၞဟ်ဟ်တံဂှ် ဟွံဂွံပတိတ်တုဲ လအ်အာ ကၠေံအာ ညးစကာအောန်အာ သိုက်က်ကီုရ။ ရံင်အာ သက်သဳမ္ဂး ပ္ဍဲကဵုပွိုင် (၅၀) သၞာံ လိက်ပတ်မန်ပိုဲ ကၠေံကၠက်အာ အကြာညးဍုင်ကွာန်ကီုရ။ သှ်ေမံင် ပ္ဍဲကဵုဘာလကျာ်တံဟေင်ရ။
လက္ကရဴအိုတ်ဂှ် စပ်ကဵုပရေင်အုပ်ဓုပ်ကီု ပရေင်စဵုဒၞာကီုဂှ် ဂကူဗၟာတံ အုပ်ဓလီုထောံပေင်င်ရ။ ညးတာလျိုင် အရာအုပ်ဓုပ်ပွိုင်ဍုင်ကီု ခရိုင်ကီုတံဂှ် ဒှ်အာ ဂကူဗၟာ ဗွဲမဂၠိုင် ကောန်ပၞာန်ရာံတိတ် ဗွဲဂမၠိုင်တုဲ ညးတံဂှ်မ္ဂး စကာဝါဒၚိတ်ဂကူတုဲ ဓမံက်ကၠုင်ရုပ်ရဴ ပ္ဍဲတိဍာ်ကောန်ဍုင်အရင်တံရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် ဍေံတံ ဍိုက်လုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲကဵုတိဍာ်ကောန်ဍုင်အရင် ဗတိုက်ပတိတ် ဒပ်ပၞာန်ကောန်ဍုင်အရင်တံတုဲ ဓမံက်ကၠုင်ရုပ်ရဴ ပရေင်အုပ်ဓုပ်ဍေံတံ သိုက်က်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ပေါဲပၞာန်အပ္ဍဲဍုင်ဂှ် ဍေံလအ်ကၠုင် စဵုကဵု (၇၅) သၞာံရောင်။ သွက်ကောန်ဍုင်အရင်တံဂှ် ဂၠံင်ရုဲစှ် အောန်ရ။ ဂကူဇကု ဒးဒုင်ကၠေံဟာ၊ ဒုင်ဗတိုက်ဟာရ။ သွက်ကောန်ဍုင်အရင်တံဂှ် ဟိုတ်နူကဵု ကေတ်ဗၠးၜး မွဲစွံကဵု ဂကူဗၟာတံ ဗၠေတ်မှာ ဗွဲမလောန်ရ။
■ အခိုက် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ အရာဆက်ဆောံကဵု ဂကောံပၠန်ဂတး
ဒပ်ပၠန်ဂတးကောန်ဍုင်အရင် ဂၠိုင်ကဵုဂကူ စပ္တံနူကဵု ဂကူဒြဟတ်ဇၞော် ကရေင်ကဵု သေံဇၞော်၊ စဵုကဵု ဂကူလၟိဟ်အောန် မပတံကဵု ဂကူချေင် ဂကူပအိုဝ်တံဂှ် ဒပ်ညးကဵုညးနွံရ။ သွက်ဂွံမင်မွဲစဵုဒၞာအာ ဂကူညးကဵုညး သွက်ဂွံဖန်ဗဒှ်အာ ကံကုသဵုညးကဵုညးဂှ် ဒပ်ပၞာန်ညးတံ နွံမံင်ရောင်။ အပ္ဍဲကဵု ဒပ်ပၞာန်ကောန်ဍုင်အရင်ဂမၠိုင်ဂှ်တှ်ေ ဒပ်ပၞာန်ဂကူ ‘ဝ’ တံ ခိုဟ်အိုတ်တုဲ လွဟ်လနက်ညးတံ ဂၠိုင်ရ။
ယဝ်ရ ဒြဟတ်ဒပ်ပၞာန် ကောန်ဍုင်အရင်တံဖအိုတ် ပံင်မ္ဂး ဒြဟတ်ပၞာန်ဂှ် ဒှ်အာ ဗၞတ် (၁၂၀၀၀၀-၁၅၀၀၀၀) တၠ ဒှ်ရောင်။ လၟိဟ်ဒပ်ပၞာန်ဏံဂှ် ဒှ်မံင်ကဝက် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံရောင်။ ယဝ်ရ ဒပ်ပၞာန်တံဏံဖအိုတ် အပံင်ဖအိုတ် ဗတိုက်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာရောင်တှ်ေ ညးတံ ဒးဒုင်ဒဝ်တၟာကလေအ်ရ။ ဆဂး သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗမာတံဂှ် ဝေင်အာပြယာဲ အကြာကောန်ဍုင်အရင်တုဲ ညံင်ဟွံဂွံဇီုကပိုက်ဒးအာ ဒပ်ပၞာန်ကောန်ဍုင်အရင်တံ ဖအိုတ်ဂှ် ချိင်ဆဝေင်ကၠုင်ရ။
ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ်တှ်ေ ပ္ဍဲကဵုသက္ကရာဇ် ၁၉၉၁ တေံ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဒေါံလဝ်ပန်ပှော် ကုဒပ်ပၞာန်ဝတံတုဲ ကဵုအခေါင်ကု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် ‘ဝ’ တံ သွက်ဂွံအုပ်ဓုပ်အာ ပ္ဍဲကဵုတိဍာ်ညးတံ ကဵုအခေါင် ဆက်ဆောံကဵုဍုင်ကြုက်တုဲ ထိင်လဝ် ဒပ်ပၞာန် ‘ဝ’ တံရ။ မွဲအခိင်ဓဝ် ပ္ဍဲကဵုသက္ကရာဇ် (၁၉၉၃) ဂှ်တှ်ေ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဆက်တုဲ ဒေါံပန်ပှော် ကုဒပ်ပၞာန်ကချေင်ပၠန်တုဲ လ္ပာ်သၟဝ်ကျာတေံဂှ် ရမျာင်လွဟ် သ္ၚိတ်အာရ။ လတုဲ လပါ်သၠုင်ကျာဏံပၠန်ဂှ် ဒေါံပန်ပှော်ကဵု ဗော်ဍုင်မန်တၟိပၠန်တုဲ ဍိုက်ဗတိုက်ကၠုင် ကရေင်ကေအေန်ယူ (KNU) ရ။ ပေါဲပၞာန်တံ သကာတ်မြဟ်ကီုလေဝ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဂွံဇၞးအာ ဒပ်ပၞာန်ကရေင်တံ ဟွံလောဲသွာရ။
အခိုက်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ်တှ်ေ အဃောကလိဂွံလဝ် ဒေါံပန်ပှော်ဂှ်တှ်ေ ဍေံတံ ဂစာန်တုဲ ပၠံင်ကေတ်တိဍာ် ကောန်ဍုင်အရင်တံ ထိင်ဒဝ်လဝ်ကီုရ။ အခိင်ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဒေါံလဝ်ပန်ပှော်တေံဂှ်တှ်ေ အတိုင်တင်တုပ်စိုတ်ဂှ်တှ်ေ ဗဒိုပ်ဗဒဝ်ၜါတၞံကဵု ဗဒိုပ်ဒဵုကျာ်ဂှ် ဒှ်သၟဝ်တဲ ဒပ်ပၞာန်မန်ကီုလေဝ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ပၠံင်ကေတ်ရ။ ဂွိင်ဖေက် ပၞာန်တံ သဏာံကၠောံလုပ်အာ တိဍာ်ဗော်တုဲ ဒပ်ပၞာန်မန်တံ ဟွံဂံင်ပန်ပၞာန်ဗမာတံရ။
တုပ်ဗီုမန်ကီု ပ္ဍဲအခိင် ၂၀၁၁ တေံဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ပၠံင်ကေတ်တိဍာ်ကချေင် ဒၞာဲကတိုင်မတ်တုဲ ကချေင်တံ ဒုင်ပန်ရ။ နူကဵုဂှ် ဒေါံပန်ပှော်လီုရ။ ပေါဲပၞာန်သကာတ်မြဟ်တုဲ ဂကူကချေင် ဗၞတ် (၁၀၀၀၀၀) တၠတံ ဒးဂြိပ်ဒဴရ။ ပ္ဍဲအခိင် ၂၀၁၂ ဂှ်တှ်ေ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဒေါံပန်ပှော်ကု ကရေင်ကေအေန်ယူတုဲ ဍိုက်ဗတိုက် ဒပ်ပၞာန်ကချေင်ရ။ ဆဂး ဟွံဇၞးကချေင်ရ။ အဃောဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဗတိုက်ကၠုင်မံင် ဒပ်ပၞာန်ကချေင်ဂှ်တှ်ေ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကချေင်ဂှ် လွဳၜံင်ပတိုန် ဒပ်ပၞာန်ရခေင် – အေအေ (Arakan Army) တုဲ ပ္ဍုဲကဵုပွိုင် (၅) သၞာံတုဲ အခိင် သၞာံ (၂၀၁၈) ဂှ်တှ်ေ ဒပ်ပၞာန်အေအေတံ စှ်ေအာ ဒေသရခေင်တေံရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဒးပံက်မုက်ပၞာန်တၟိ ပ္ဍဲဒေသရခေင်တေံရ။
ၜိုန်ရ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဝေင်ပြယာဲနာနာသာ်တုဲ ဗတိုက်ကၠုင် ကောန်ဍုင်အရင်တံကီုလေဝ် ဗတို်က်ဟွံအိုတ်အးအာရ။ အကြာဏံ ဟိုတ်နူကဵု သ္ကိုပ်ပၞာန် ‘မၚ်းအောင်လှိုင်’ သီအဝဵုတုဲ ပန်ဂစိုတ်ကၠုင် ညးထ္ၜးဆန္ဒတံ အလုံမွဲဍုင်တုဲ ဂကူဗၟာတံဂှ် ဒက်ပတန်ပတိုန် ဂကောံစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန် (PDFs) တုဲ ဒစဵုဒစး ဒပ်ပၞာန်ဗၟာရ။ ဒြဟတ်ပၠန်ဂတးတံ သာဂၠိုင်တိုန်ရ။
■ သ္ကိုပ်ပၞာန် ‘မင်းအောင်လှိုင်’ ပတန်ပရေင်ၜိုဟ်လလံဟွံဂွံ
ပ္ဍဲကဵု က္ဍဟ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ်တှ်ေ စပ်ကဵု ကောန်ဍုင်အရင်တံ ကတဵုမံင်သပုန်ဂှ် ဟွံပသောင်ကဵုပရေင်ဍုင်ကွာန် မွဲသာ် သောင်ကလးကဵု ပရေင်ပၞာန်တှ်ေ ဂွံအံင်ဇၞးရောင် ခယျလဝ်ရ။ ဆဂး ပြသၞာဍေံဂှ် သောင်ခဍင် ဂၠိုင်တိုန်ခ္ဍင်တုဲ သောင်ကလးဟွံဂွံရ။ ဖေက်ကၟိန်ဍုင်ဗၟာ ထ္ကးပြးအာရောင် ဂးတုဲ ထိင်ခဍင် ပြးခ္ဍင် ဍေံကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ။ အတိုင် ပဒေသရာဇ်ဨကရာဇ်ဗၟာ အခိင်ကၠာတေံ သီဗ္ၜောဝ်ဍုင်ဏံ နကဵုလွဟ်လနက် နကဵုဒြဟတ်ဂှ် ဍေံဟွံအံင်ဇၞးရ။ စကာဒြဟတ်ဂှ် ဍေံဟွံအံင်ဇၞးသက်က်ဂှ် တီတုဲ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် စကာကၠုင်နဲကဲ လီဠာန် အရာ ပရေင်တက်ကျာပရေင်ဍုင်ကွာန်ရ။
သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် ဍေံချူဓဇက်လဝ် သၞောတ်ဝ်ဒက်ပတန်ဍုင် (၂၀၀၈) တုဲ ကေတ်လဝ်အဝဵု မွဲသ္ကုတ်မွဲသကဴရ။ လက်လက်သမတ ‘ဦးသိန်းစိန်’ ကီု လက်ထက် ဗော် NLD ‘ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်’ တံကီု အဃောညးတံ ဂွံအဝဵု ကၠောန်ဗဒှ်ပရေင်ၜိုဟ်လလံဂှ်တှ်ေ ဇၟာပ်ပ်တက်ကျာ ပရေင်ဍုင်ကွာန် ကုကောန်ဍုင်အရင်တံဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဒုင်တိုင် ကုသၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) တုဲ တက်ကျာဂှ် ဍေံဟွံပြေပြံင်ရ။ လဆောဝ်လဆောဝ်မ္ဂး အဃောကၠောန်သ္ပမံင် ပေါဲတက်ကျာတံဂှ်တှ်ေ ဍေံတံ အာဗတိုက် ကောန်ဍုင်အရင်တုဲ ပေါဲတက်ကျာ ညံင်ဂွံလီုဂှ် ဍေံပလီုပလာ်ကီုရ။ အခိင်တေံလေဝ် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော် ပ္ဍဲကဵုဒပ်ပၞာန်ဂှ်တှ်ေ ဒှ်သ္ကိုပ်ပၞာန်သီအဝဵု ‘မၚ်းအောင်လှိုင်’ ဝွံရ။
ပ္ဍဲကဵုလက်ထက် အလဵုအသဳအေန်အေဝ်ဒဳ (NLD) ဂှ်မ္ဂး ညးအာက္ဍိုပ် NLD ထိင်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ဟွံမာန်ရ။ အဃော အလဵုအသဳ NLD ကၠောန်မံင် ပေါဲတက်ကျာတံဂှ်တှ်ေ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ အာစံင်ဍုင်ကွာန် ညးမရှ်ေသှ်ေဘာသာ ‘ရဵုဟေန်ဂျာ’ ကေုာံ အာဗတိုက်ရခေင် ဒပ်ပၞာန်အေအေတံရ။ စဵုကဵု ဒးဒုင်စောဲဂဗုတ် ပ္ဍဲကဵုရုင်သၞောဝ်ဓရ်ဂၠးကဝ်ရ။ သရုပ်ရံင်အာမ္ဂး ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဆလအ်လေဝ် ဟွံမွဲပၟိက်ကဵု ပရေင်ၜိုဟ်လလံရ။
မုဟိုတ်ရော။ သောင်မံင်ရ။ ယဝ်ဂွံအာ ပရေင်ၜိုဟ်လလံရောင် ဟီုတှ်ေ အခန်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ အောန်စှ်ေရောင်။ ယဝ်ရ ဒးချူသၞောတ်ဝ် ကၟိန်ဍုင်ဖေဝ်ဒရာ (ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စုဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ) ရောင် ဟီုတှ်ေ အခန်ဍေံတံ ဂွံလဝ်က္ဍိုပ် တ္ၚဲဏံဂှ် ကၠေံအာရောင်။ ဒပ်ပၞာန်ဂှ် ဒးက္လေင်စဴဒၞာဲ ဒပ်ပၞာန်ရ။
တ္ၚဲဏံ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ သီအဝဵုတုဲဂှ် ကၠောန်ပေါဲတက်ကျာ ပရေင်ၜိုဟ်လလံရောင် ဟီုဂးကၠုင်ရ။ သွက်ဂွံတက်ကျာ ပရေင်ၜိုဟ်လလံ ဂးတုဲ ကော်ဘိက် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ကဵု ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုင်အရင် (၇) ဂကောံတံ သွက်ဂွံတက်ကျာရ။ ဆဂး ဆက်ဗတိုက်အာ ဂကောံရပ်လွဟ်တၞဟ်ဟ်တံကဵု ဒပ်စဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန် (PDFs) တံတုဲ ဆက်တုဲ စံင်ဍုင်ကွာန်တံပၠန်ရောင်။ ဂစိုတ်ညးဍုင်ကွာန်ပၠန်ရ။ လၟုဟ်တှ်ေ ဂကူဗၟာတံ ဒစဵုဒစးကၠုင် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတုဲ ပၞာန်ဗၟာဂှ် သီုဂစိုတ်ဂကူဗၟာရ။ ဗီုဏံတှ်ေ စေတၞာ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာကဵု မၚ်းအောင်လှိုင်တံဂှ် ဗီုလဵုရော။ ကၠးမံင်ရ။
ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂှ် ဆလအ်လေဝ် ဟွံတပ်တးရ။ ဆလအ်လေဝ် ဟွံမွဲပၟိက်ကဵု ပရေင်ၜိုဟ်လလံရ။ ဍေံတံ နွံပၟိက်ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ကောန်ဍုင်အရင်တံ သွက်ဂွံဖျေံလွဟ်ကဵု ဍေံတံ (ဝါ) မံင်သၟဝ်တဲ ဍေံတံဟေင်ရ။ ဖေဝ်ဒရာ ဍေံတံကဵုဂှ် သၟဝ်သၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ဟေင်ရ ဒှ်မာန်ရောင်။ ဒှ်သောင်ဂှ်ရ ‘ဒါတ်တိ ဗၠးတှ်ေ ဗၠးအာမံင်ရောင်’ ၊ ဆဂး ‘မင်းအောင်လှိုင်’ နွံပၟိက်ကဵု ပရေင်ၜိုဟ်လလံကဵု ဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုင်ဖေဝ်ဒရာ ဂှ် ဒှ်ဟွံမာန်သက်က်ရောင် ပတိုန်ထ္ၜးဏာရအဴ။
